یلدا بە سبک و سیاق گذشتەها

بیایید بە مناسبت فرا رسیدن شب یلدا از زمان حال را پلی بزنیم بە سوی گذشتە، بە روزگارانی کە حال و هوای دیگری داشت، نە خبری از میوەهای رنگارنگ بود و نە غذاهای آنچنانی و هرآنچە کە در شب یلدا بر روی کُرسی چیدە می شد همگی دسترنج یک سالە مادربزرگ خانوادە ای بود کە برای یک همچین شبی تهیە و تدارک دیدە بود، از کشمش و سنجد و میوەهای خشک بگیر تا هندونە و کاڵەک ترش!

هیچگاە میانە خوبی با رسم و رسومات مدرن امروز نداشتەام و هرآنچە کە هموارە مرا بە وجد می آورد شنیدن قصەها و خاطراتی از سال های بس دوری است کە شانس دیدن و لمس لحظە بە لحظە آن ها را نداشتەام، خاطراتی از رسم و رسومات گذشتە.

حال کە تنها یک روز ماندە تا پاییز بە پایان برسد و زمستانی دیگر از راە برسد، با “دایە کبری” هم کلام می شوم، زنی از زن های قدیمی فامیل کە حال سنش بە ٨۰ رسیدە و بە قول خودش عقربەهای ساعت برای غروب زندگیش ثانیە بە ثانیە باهم در رقابت هستند.

از شب چلە کە از او می پرسم، گویی در ذهنش خاطراتی را مرور می کند، نگاهم می کند و می گوید: شب چلە این دور و زمانە هیچ شباهتی با روزگار ما ندارد، از شب چلە و آن رسم و رسومات تنها اسمش بە شما رسیدە است، روزگار ما روزگار سختی بود اما با همە سختی اش لذت زندگی را هم بە ما می چشاند.

کمی بە فکر فرو می رود و ادامە صحبتش را می گیرد: آن سال ها کە من جوان تر بودم خوب بە یاد دارم کە شب اول زمستان صبح همان شبی کە بە آن شب چلە می گفتیم، چنان برفی می آمد کە باید بودی و می دیدی و این برف آغاز اولین روز زمستان و شروع سختی های فصل سرد سال بود.

می گوید: الان آنقدر تنوع غذاها بالاست و هرروز غذاهای گوشتی و … خوردە می شود کە غذای شب چلە نە ویژە است و نە لذید! اما آن روزها مردم کل سال را غذاهای آبکی و محلی می خورد و تنها در رسم و رسومات خاصی مثل شب یلدا و عید نوروز و از این دست مراسم ها بود کە غذای خوب میل می کرد.

ادامە می دهد: با شروع بارش برف، مردها برای اینکە سقف کاهگلی خانەها از شدت برف ریزش نکند، بە پارو کردن بام خانەها و  حیاط و کوچە مشغول می شدند، مادر خانە هم کە قرار بود بچەها، عروس ها، داماد و نوەهایش بار دیگر همگی بە دور هم جمع شوند از صبح زود آبگوشت را بار می گذاشت و داخل تنور روی ذغال می گذاشت تا خوب جا بیفتد.

پی صحبت خود را می گیرد و می گوید: کل خونە را آب و جارو می کردیم، لحاف قرمز رنگی کە یادگار جهاز مادرم بود و تنها زمستان ها آن را از پستو خارج می کردیم، در می آوردیم، تنور داخل اتاق را با هیزم گرم می کردیم، سپس کُرسی را روی تنور قرار می دادیم و لحاف قرمز رنگ را بر روی آن پهن می کردیم.

ادامە می دهد: کم کم نوەها و عروس ها می آمدند، نوەها کە کل سال را چشم بە صندوقچەای فلزی کە یک قفل زنگ زدە برروی آن زدە شدە، دوختە بودند، حال در میان جنجال کار و باری کە داشت دامن لباس کُردی مادر را می گرفتند تا هرچە زودتر بقچە را باز کند و از خوراکی های آن بخورند! مادر هم با این جملە “اووووووە تا شب یک سال ماندە” آن ها را دست بە سر می کرد تا خود شب!

می گوید: شب مردها کە خستە از پارو زدن بام و حیاط و کوچە بە خونە می آمدند، سریع زیر کُرسی پناە می گرفتند و گرم صحبت می شدند و پدرم با آمدن اولین برف سنگین سال رو بە پسرها می کرد و می گفت “امسال سال سختی پیش رو داریم خدا رحم کند”!

در ادامە سخنانش می گوید: دخترها و عروس های خانوادە هم هرکسی بە دنبال کاری بود، یکی در دبەهای ترشی هفتەبیجار را باز می کرد، یکی سفرە پهن می کرد، یکی دوغ ها را خالی می کرد، یکی ظرف ها را می چید و مادر هم با احتیاط کامل درب تنور را باز می کرد و تا کمر بە داخل تنور خم می شد و دیزی آبگوشت را بیرون می کشید و مشغول ریختن آبگوشت ها در کاسەهای سفالی سبز رنگ می شد و از آنجایی کە در قدیم برای مناسبات مختلف آبگوشت با برنج میل می شد، عروس بزرگ خانوادە نیز مسئول کشیدن برنج بود.

در ادامە می پرسد، تا حالا لذت شستن ظرف در هوای برفی و در داخل حیاط را تجربە کردەای؟ بعد از خوردن شام، مادر کتری هایی را کە آب آن بە جوش آمدە بود را بە ما میداد و وسط حیاط ظرف ها را می شستیم و از رازهای مگویی می گفتیم کە تا بە آن لحظە برای کسی تعریف نکردە بودیم.

می گوید: بعد از اینکە شب بە نصفە رسیده بود، مادر بچەها را صدا می کرد کە وقت باز کردن صندوق فلزی است کە با جلدهای ساندیس تزئین شدە بود، صندوقچە اصرار آمیز مادر کە باز می شد، بچەها شگفت زدە می شدند از دیدن همزمان آن همە خوراکی درآن جعبە کوچک، بە یکی از نوەها یک کاسە تخمە، بە دیگری کاسەای سنجد، بە دیگری تخم آفتابگردان بو دادە، نخودچی، میوەهای خشک شدە و به یکی هم کاسەای مویز می داد و آن ها هم با ذوق کودکانە خود برروی کرسی می چیدند و توسط پدر بزرگ خانوادە تشویق می شدند و گاهگاهی قربان صدقەای نثارشان می شد.

ادامە می دهد: یک ظرف حصیری کە دستچین خود مادر بود را بر می داشتم بە زیرزمین کە اتاق بسیار سردی بود و خیلی وقت بود بە آنجا سرنزدە بودیم، می رفتم و انگورهایی کە مادرم آنجا آویزان کردە بود و بە اصطلاح بە آن “آنو” می گفتیم تا برای شب چلە باقی بماند را از روی طناب می چیدم و می بردم تا خانوادە در طولانی ترین شب سرد سال از آن استفادە کنند.

دایە کبری کە حالا حسابی ذهنش گرم خاطرات شدە و انگار غرق در حال و هوای روزهای جوانیش شدە است، آە بلندی می کشد، انگار چهرە پدرش بار دیگر در ذهنش نقش بستە، می گوید: یادش بخیر پدرم بالای مجلس و در زیرکُرسی لم می داد و داستان ها تعریف می کرد از شب های طولانی سال های دور و برف و بورانی که در اولین شب سرد سال خودی نشان می داد و در اولین روز زمستان ولوله ای برپا می کرد، قصەهایی از دیدن جن و پریان، داستان های عشقی مرسوم و ناکام ماندن جوان هایی کە هرگز بە مراد دل خود نرسیدند.

می گوید: سوراخی در سقف خانەهای آن زمان تعبیە شدە بود کە بە زبان کُردی و محلی بە آن “بانجە” می گفتند، رسم بود در شب چلە و شب های نوروز جوانان روستا بە صورت ناشناس شالی را از آن آویزان می کردند و مادر خانوادە نیز از هرآنچە برروی کرسی بود مشتی را در شال می پیچید و شب یلدا را بە آن ها تبریک می گفت و شال را بالا می کشیدند و این یکی از رسم و رسومات شب چلە ما کردها بود.

دایە کبری اضافە می کند: شب چلە بە دلیل اینکە یکی از طولانی ترین شب های سال بود و انگار تمامی نداشت، همسایەهای اطراف یااللە یاللە گویان وارد خانە می شدند، با آمدن همسایەها بساط شب چلە گرم تر می شد، کار بزرگترها داستان سرایی بود و کار جوان ترها بازی های محلی از کُشتی گرفتن بگیر تا مچ اندازی و جوراب بازی!

می گوید: گاهی اوقات بزرگترها یک معمایی را مطرح می کردند کە بە آن چیستان گفتە می شد و تا چند ساعتی در پی یافتن جواب ذهن همە را بە خود مشغول می کرد.

ادامە می دهد: بە نظر شاید سادە بیاید، اما شب یلدا یکی از بهترین و سرگرم کنندەترین شب های سال بود و با شب یلدای عصر حاضر کە همە سر خود را با گوشی موبایل گرم کردەاند، آسمان تا زمین فرق داشت.

انتهای پیام