سهم یک درصدی زباله های الکترونیکی از پسماندهای شهری؛ زیرساخت مراکز بازیافت در ایران ابتدایی است

به گزارش خبرگزاری آنا، هر ساله میلیون ها دستگاه الکتریکی و الکترونیکی شامل رایانه، تلفن همراه، لوازم خانگی بزرگ و حتی تجهیزات پزشکی با شکستن یا منسوخ شدن به عنوان زباله دور ریخته می شوند. زباله هایی که اگر به صورت مناسب دفع و یا بازیافت نشوند، می توانند به تهدیدی برای سلامت و محیط زیست تبدیل شوند.

آمار ها نشان می دهد که زباله های الکترونیکی یکی از انواع زباله جامد بوده که حجم آن در جهان به سرعت در حال رشد است؛ به طوریکه در سال ۲۰۲۲، حدود ۶۲ میلیون تن زباله الکترونیکی در سراسر جهان تولید شد و این در حالی است که کمتر از یک چهارم آن به صورت رسمی جمع آوری و در فرآِیند بازیافت قرار گرفته اند.

نتیجه بازیافت غیر اصولی زباله های الکترونیکی آزاد شدن بیش از هزار ماده شیمیایی مختلف از جمله سموم عصبی شناخته شده مانند از جمله دیوکسین ها، سرب و جیوه است که هر کدام تهدیدی جدی برای سلامت و ایمنی عمومی محسوب می شوند؛ سرب یک ماده معمولی است که هنگام بازیافت، ذخیره یا تخلیه زباله های الکترونیکی با روش های غیراستاندارد از جمله سوزاندن در محیط منتشر می شود.

علاوه بر سوزاندن، شیوه های نامناسب دیگر از جمله دفن همراه با زباله های معمولی، اسیدشویی، خرد کردن پوشش های پلاستیکی و ریختن خره های زباله الکترونیکی در خشکی وآب برای محیط زیست و سلامت موجودات زنده بسیار خطرناک هستند؛ همچنین هنگامی که این آلاینده های سمی در محیط قرار می گیرند، می توانند مسافت های قابل توجهی را از نقطه آلودگی طی کنند و افراد را در مناطق دور در معرض مواد خطرناک قرار دهند.

بنابراین اقدامات ملی و بین المللی برای جلوگیری از بازیافت نامناسب زباله های الکترونیکی ضروری است و اقداماتی همچون تصویب و اجرای توافقات بین الملل، توسعه و اجرای قوانین ملی مدیریت پسماند الکترونیکی و جلوگیری از فعالیت های غیررسمی بازیافت زباله های الکترونیکی و بهبود ظرفیت بخش بهداشت برای مدیریت و پیشگیری از خطرات می توانند راه حل هایی برای حفاظت از سلامت جامعه در برابر خطرات این زباله باشند.

انتقال فلزات سنگین با شیرابه پسماندها به خاک و منابع آبی

عماد دهقانی فرد؛ متخصص مهندسی بهداشت محیط در گفت و گو با خبرنگار آنا اظهار کرد: با ورود کالا های الکترونیکی به زندگی، حجم پسماند های آنها نیز روز به روز در حال افزایش بوده و به عاملی برای تهدید محیط زیست تبدیل شده است.

وی با بیان اینکه در حال حاضر یک درصد از پسماند های شهری ما، زباله های الکترونیکی هستند، افزود: بورد های رسانا و نیمه رسانای وسایل الکترونیکی که معمولا از آلیاژ های فلزی ساخته شده اند، حاوی فلزات سنگین مانند مس، کادمیم و کروم هستند؛ این فلزات سنگین از طریق شیرابه پسماند ها به خاک و درنهایت منابع آبی وارد می شوند.

این استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: همچنین یکسری آلایند ه های آلی مانند بیسفنل نیز وجود دارند که در مدار های الکترونیکی چاپی استفاده می شوند؛ همچنین به تازگی نیز بحث میکروپلاستیک ها و نانو پلاستیک ها نیز مطرح است که می توانند در اثر خرد شدن و حتی ماندن در پسماند ها از طریق مسیر های محیطی آب، خاک و حتی هوا وارد محیط زیست شوند.

وی گفت: برخی زباله های الکترونیکی ارزشمند هستند و می توانند بازیافت شوند. بازیافت هم به دو صورت یعنی تولید محصول دیگر یا احیاء همان محصول انجام شود. اما مهم تر از بازیافت بحث جمع آوری است که در کشور ما همانند کشور های توسعه یافته، ساختار جداگانه ای برای آن وجود ندارد.

دهقانی فرد یادآور شد: متولی پسماند های شهری طبیعتا شهرداری ها هستند، اما واقعیت این است مکانیزمی برای آن تعریف نشده است و عمده این جداسازی را دوره گرد ها یا برخی مراکز اسقاط انجام می دهند. در مورد زباله های دیگر مانند پلاستیک و شیشه وضعیت همین است.

 زباله های الکترونیکی باید در مبدأ جداسازی و ذخیره شوند

وی با تاکید بر اینکه مناسب ترین راه حل برای مساله زباله های الکترونیکی تفکیک و ذخیره در مبدأ است، ادامه داد: متاسفانه فرهنگ سازی جداسازی زباله های خشک و تر که در دهه هفتاد آغاز شد، شکست خورد، چرا که همواره فراموش می شود که پدیده فرهنگسازی نیاز به زمان بیشتر دارد و باید انتظار اجرای آن را از نسل آینده داشت.

این دانش آموخته مهندسی بهداشت محیط با اشاره به گزارش منتشر شده از سوی سازمان ملل، یادآور شد: کشور های در حال توسعه که زیرساخت های تفکیک زباله را ندارند، یکی از راه کار ها می تواند دوره گرد ها باشند که البته باید فعالیت آنان نیز ساختارمند و اصولی باشد.

وی با بیان اینکه فناوری های استفاده شده در مراکز بازیافت کشور ما ابتدایی است و از راندمان پایینی برخوردارند، افزود: خطوط بازیافت پیشرفته هم در انحصار چند کشور است و طبیعتا گران هستند. البته با محاسبه هزینه های درمان و هزینه هایی که برای جبران خسارات به محیط زیست وارد می شود. به این نتیجه می رسیم هزینه در حوزه بازیافت مقرون به صرفه تر است.

سرمایه گذاری در بازیافت کم هزینه تر از جبران خسارت ها است

دهقانی فرد خاطرنشان کرد: مشکل ما در ایران بی اهمیتی به موضوع محیط زیست است. در واقع تا زمانی که مدیران ما احساس نکنند آسیبی که از طریق زباله های الکترونیکی به محیط زیست می رسد چقدر هزینه به محیط زیست و سلامت جامعه وارد می کند، موفق به حل این چالش نمی شویم.

وی گفت: فلزات سنگین می توانند بار بیماری های غیرواگیر از جمله انواع سرطان ها را افزایش دهند. نقص های ژنتیکی، جنین ناقص الخلقه و مرده زایی جنین، تاثیر بر سیستم اعصاب مرکزی و محیطی، اختلال عملکرد هورمونی از دیگر اثرات فلزات سنگین در محیط زیست هستند.

این استاد دانشگاه افزود: در کشور های توسعه یافته، تولید کنندگان باید مالیات برای مدیریت پسماند به شهرداری پرداخت کند این باعث می شود تولید کننده به سمت محصول ایمن تر رفته و یا با افزایش عمر مصرف کالا و یا قابلیت به روز شدن، زمان رسیدن رسیدن به مرحله پسماند را افزایش دهد، اما در ایران فعلا تولید کننده ها چنین نقشی ندارند.