نمونه دادخواست نفقه فرزند

نفقه فرزند، حقی اساسی و قانونی است که به موجب قوانین جمهوری اسلامی ایران، ضامن تأمین نیازهای اولیه و ضروری کودکان و نوجوانان محسوب می شود. در صورتی که پدر یا جد پدری از ایفای این وظیفه قانونی خودداری کند، مادر یا سایر اشخاص مسئول نگهداری فرزند می توانند با تنظیم و تقدیم نمونه دادخواست نفقه فرزند، این حق را از طریق مراجع قضایی مطالبه نمایند. این فرآیند حقوقی، هرچند ممکن است در ابتدا پیچیده به نظر برسد، اما با آگاهی از مراحل قانونی، مدارک مورد نیاز و نحوه صحیح تنظیم دادخواست، قابل پیگیری است و نقش حیاتی در حفظ حقوق مالی و رفاهی فرزندان دارد.

پیگیری حقوق فرزندان در حوزه نفقه، اغلب با چالش ها و ابهامات حقوقی همراه است. از مسئولیت پرداخت کننده اصلی نفقه گرفته تا نحوه تعیین میزان آن و چگونگی تنظیم و پیگیری یک دادخواست جامع و کامل، سوالات متعددی برای مادران و سایر اولیای قانونی مطرح می شود. هدف از این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی است که ضمن تشریح ابعاد قانونی نفقه فرزند، مراحل عملی مطالبه آن را گام به گام شرح دهد و در نهایت، یک نمونه دادخواست نفقه فرزند قابل ویرایش و نکات حقوقی منحصر به فرد را ارائه کند تا شما با آگاهی کامل بتوانید حقوق فرزند خود را پیگیری کنید.

نفقه فرزند چیست و چه مواردی را شامل می شود؟

نفقه فرزند، مجموعه ای از نیازهای مادی و معیشتی است که قانون برای هر فرزند واجب النفقه در نظر گرفته و تأمین آن را بر عهده اشخاص معینی قرار داده است. ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: «نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق.» این تعریف، شامل حداقل هایی است که برای بقا و زندگی معمولی یک فرد ضروری است.

به صورت جزئی تر، موارد ذیل را می توان در شمول نفقه فرزند قرار داد:

* مسکن: تأمین محلی برای زندگی که متناسب با شأن و عرف جامعه باشد.
* پوشاک و البسه: تهیه لباس های مناسب برای فصول مختلف و نیازهای روزمره فرزند.
* غذا: تأمین غذای کافی و مناسب با توجه به سن و وضعیت جسمانی فرزند.
* اثاث البیت: وسایل و لوازم ضروری منزل که برای زندگی متعارف لازم است.
* هزینه های ضروری: علاوه بر موارد فوق، هزینه هایی مانند درمان (شامل ویزیت پزشک، دارو، آزمایشات و جراحی های ضروری)، تحصیل (شامل شهریه مدرسه یا دانشگاه در صورت نیاز، کتاب، لوازم التحریر و رفت وآمد تحصیلی)، و سایر نیازهای متناسب با سن، جنسیت و شرایط خاص فرزند نیز جزء نفقه محسوب می شوند. به عنوان مثال، هزینه های مربوط به تفریح و سرگرمی های سالم در حد عرف جامعه و توان مالی منفق نیز ممکن است در نظر گرفته شود.

نکته مهم در تعیین نفقه، توجه به مفهوم «قدر رفع حاجت» است که در قانون ذکر شده است. این به آن معناست که نفقه باید به اندازه ای باشد که نیازهای ضروری فرزند را برطرف کند، نه لزوماً بر اساس «شأن» او، که این امر تفاوتی کلیدی با نفقه زوجه دارد. میزان نفقه بر اساس نیازهای واقعی فرزند، عرف محلی و توانایی مالی پرداخت کننده تعیین می شود و باید با یکدیگر تناسب داشته باشد.

مسئولیت پرداخت نفقه فرزند بر عهده چه کسانی است؟ (ترتیب قانونی)

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، ترتیب مشخصی را برای مسئولیت پرداخت نفقه فرزندان تعیین کرده است که بر اساس ماده ۱۱۹۹ این قانون، به شرح زیر است:

اولویت اول: پدر

بر اساس ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، پرداخت نفقه اولاد در وهله اول بر عهده پدر است. این مسئولیت، ذاتی و بدون قید و شرط حضانت یا نگهداری است؛ یعنی حتی اگر حضانت فرزند با مادر یا شخص دیگری باشد، پدر همچنان مکلف به پرداخت نفقه است. شرط اصلی این الزام، «استطاعت مالی» پدر است. ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی تصریح می کند: «کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد؛ یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد. برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.» بنابراین، تمکن مالی به معنای توانایی پرداخت نفقه بدون ورود به تنگنای مالی شخصی است.

اولویت دوم: جد پدری

در صورتی که پدر فوت کرده باشد یا به دلیل عدم استطاعت مالی (مضیقه)، قادر به پرداخت نفقه فرزند نباشد، مسئولیت پرداخت نفقه به جد پدری (پدربزرگ پدری) منتقل می شود. این مسئولیت نیز مشروط به استطاعت مالی جد پدری است. ترتیب الاقرب فالاقرب (نزدیک تر بودن به فرد) در اینجا نیز اعمال می شود، به این معنا که پدربزرگ در اولویت نسبت به جد بزرگتر پدری قرار دارد.

اولویت سوم: مادر

اگر پدر و جد پدری هر دو فوت کرده باشند یا هیچ کدام توانایی مالی برای پرداخت نفقه را نداشته باشند، مسئولیت نفقه فرزند به مادر منتقل می شود. مسئولیت مادر نیز مانند پدر و جد پدری، مشروط به استطاعت مالی اوست.

سایر اقارب

در صورتی که هیچ یک از افراد ذکر شده (پدر، جد پدری، مادر) قادر به پرداخت نفقه نباشند، مسئولیت به سایر اقارب با رعایت «الاقرب فالاقرب» منتقل می شود. این شامل اجداد و جدات مادری و جدات پدری می شود. اگر چند نفر از این اقارب از نظر درجه قرابت مساوی باشند، نفقه را باید به نسبت مساوی پرداخت کنند. برای مثال، اگر جد پدری و جد مادری هر دو دارای تمکن باشند و در یک درجه قرابت قرار گیرند، نفقه به نسبت مساوی بر عهده آن ها خواهد بود.

تشخیص «استطاعت مالی» و «مضیقه» در دادگاه، اغلب با بررسی دقیق مدارک مالی فرد ملزم به انفاق (مانند فیش حقوقی، گردش حساب بانکی، اسناد مالکیت املاک و خودرو، اظهارنامه های مالیاتی و…) و همچنین شرایط زندگی و عرف اجتماعی انجام می گیرد. این امر می تواند با کمک کارشناس رسمی دادگستری یا استماع شهادت شهود نیز صورت پذیرد.

چه کسانی حق مطالبه نفقه فرزند را دارند؟ (سمت قانونی در دعوا)

مطالبه نفقه فرزند یک دعوای حقوقی است که نیازمند وجود «سمت قانونی» برای خواهان است. خواهان، شخصی است که دعوا را اقامه می کند و باید از نظر قانونی مجاز به انجام این عمل باشد. در مورد نفقه فرزند، اشخاص زیر می توانند در دادگاه اقامه دعوا کنند:

۱. خود فرزند

اگر فرزند به سن رشد رسیده و دارای اهلیت قانونی باشد (معمولاً ۱۸ سال تمام شمسی در رویه قضایی)، می تواند شخصاً به عنوان خواهان، دادخواست مطالبه نفقه خود را به دادگاه خانواده تقدیم کند. اهلیت قانونی شامل بلوغ، عقل و رشد است که در سن ۱۸ سالگی فرض می شود مگر خلاف آن ثابت شود.

۲. مادر

مهم ترین حالت در مطالبه نفقه فرزند، اقدام مادر است. بر اساس ماده ۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، «مادر یا هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضای ضرورت برعهده دارد، حق اقامه دعوی برای مطالبه نفقه طفل یا محجور را نیز دارد. در این صورت، دادگاه باید در ابتدا ادعای ضرورت را بررسی کند.»
این ماده، نوعی «نمایندگی قانونی خاص» را برای مادر پیش بینی کرده است. این نمایندگی نه وکالت است، نه قیمومت و نه قائم مقامی، بلکه حکمی خاص در جهت حمایت از اطفال و محجوران است.
«اقتضای ضرورت» به این معناست که فرزند یا محجور قادر به تأمین معاش خود نیست و فردی که او را نگهداری می کند (مادر یا دیگری)، برای ادامه نگهداری، نیازمند تأمین نفقه اوست. دادگاه ابتدا این ضرورت را احراز می کند و سپس به اصل دعوا رسیدگی خواهد کرد.

نظریه مشورتی قوه قضائیه: آیا نام فرزند باید در ستون خواهان درج شود؟
بر اساس نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه (شماره ۷/۱۴۰۲/۶۶۴ مورخ ۱۴۰۲/۱۱/۰۱)، اگرچه باید از مفاد دادخواست مشخص باشد که مادر نفقه فرزند را مطالبه کرده است، اما الزامی به درج نام فرزند در ستون خواهان نیست و عدم درج آن، نقص دادخواست تلقی نمی شود. با این حال، برای وضوح و اطمینان بیشتر، برخی وکلا و مراجع قضایی ترجیح می دهند که نام فرزند به عنوان خواهان اصلی و نام مادر به عنوان نماینده قانونی او ذکر شود (مثلاً: خواهان: الف (فرزند) با نمایندگی ب (مادر)).

۳. ولی قهری، وصی یا قیم

در صورتی که فرزند صغیر یا محجور باشد (یعنی به سن رشد نرسیده باشد یا دچار جنون یا سفه باشد)، «ولی قهری» (پدر و جد پدری)، «وصی» (شخصی که ولی قهری تعیین می کند) یا «قیم» (شخصی که دادگاه تعیین می کند) می توانند به نمایندگی از فرزند، دادخواست مطالبه نفقه را تقدیم کنند. این اشخاص، به صورت عام، نماینده قانونی صغیر یا محجور محسوب می شوند.

نکته مهم: جایگاه خواهان و خوانده در دادخواست
در تنظیم نمونه دادخواست نفقه فرزند، خواهان کسی است که مطالبه نفقه را دارد (فرزند، مادر به نمایندگی از فرزند، یا ولی/وصی/قیم) و خوانده کسی است که قانوناً مسئول پرداخت نفقه است (پدر، سپس جد پدری، و در نهایت مادر). تعیین صحیح خواهان و خوانده برای قابلیت استماع دعوا بسیار حیاتی است.

تا چه زمانی نفقه به فرزند تعلق می گیرد؟ (ضوابط و استثنائات)

یکی از سوالات کلیدی در زمینه نفقه فرزند، مدت زمانی است که این حق به فرزند تعلق می گیرد. پاسخ این سوال بستگی به جنسیت فرزند، وضعیت تحصیلی، استقلال مالی و شرایط خاص دیگر دارد.

سن قانونی و بلوغ

در رویه قضایی ایران، به طور معمول سن ۱۸ سالگی تمام شمسی به عنوان نشانه رشد و اهلیت قانونی برای فرزندان پسر و دختر در نظر گرفته می شود. پیش از این سن، نفقه تقریباً بدون قید و شرط، بر عهده منفق است، مگر اینکه فرزند دارای استقلال مالی باشد.

برای فرزند پسر

نفقه فرزند پسر تا زمانی که به استقلال مالی دست یابد، یا در حال تحصیل باشد و کار کردن مانع تحصیل او شود، ادامه پیدا می کند. ضوابط معمول به شرح زیر است:

* تا زمان استقلال مالی: به محض اینکه پسر به شغلی با درآمد کافی دست یابد که بتواند هزینه های زندگی خود را تأمین کند، حق نفقه او ساقط می شود.
* اتمام تحصیلات دانشگاهی: اگر پسر در حال تحصیلات عالی (دانشگاه) باشد و این تحصیلات مانع از اشتغال او شود، نفقه او تا پایان تحصیلات (معمولاً تا مقطع لیسانس، مگر در شرایط خاص و اثبات ضرورت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر) ادامه پیدا می کند، مشروط بر اینکه او توانایی مالی برای تأمین معاش خود را نداشته باشد.
* از کارافتادگی، بیماری یا معلولیت: در صورتی که فرزند پسر به دلیل بیماری، معلولیت یا از کارافتادگی، قادر به تأمین معاش خود نباشد، نفقه او تا زمانی که این وضعیت ادامه دارد، قابل مطالبه خواهد بود، حتی اگر از سن ۱۸ سالگی گذشته باشد.

برای فرزند دختر

قانون و رویه قضایی در مورد فرزند دختر تفاوت هایی قائل است:

* تا زمان ازدواج: نفقه فرزند دختر معمولاً تا زمان ازدواج و ورود او به زندگی مشترک ادامه پیدا می کند. فرض بر این است که پس از ازدواج، مسئولیت نفقه او به عهده همسرش منتقل می شود.
* استقلال مالی و اشتغال: اگر فرزند دختر پس از رسیدن به سن رشد، شاغل شده و دارای استقلال مالی باشد، حق نفقه او از پدر یا سایر منفقین ساقط می شود. در این حالت، شرط فقر که برای تعلق نفقه اقارب ضروری است، از بین می رود.

بررسی رویه های قضایی و تفاوت ها در موارد خاص

دادگاه ها در پرونده های نفقه، به شرایط خاص هر پرونده توجه می کنند. به عنوان مثال:

* اگر فرزند (چه پسر و چه دختر) در دوران تحصیل و دانشجویی، به دلیل شرایط خاص اجتماعی یا فرهنگی، قادر به کار کردن نباشد یا شغل با درآمد کافی پیدا نکند، همچنان حق نفقه او محتمل است.
* نیازهای خاص درمانی یا آموزشی که فراتر از عرف باشد، ممکن است به عنوان بخشی از نفقه در نظر گرفته شود.
* مواردی مانند ادامه تحصیل در مقاطع تکمیلی (فوق لیسانس و دکترا) برای فرزند پسر، در صورتی که عرف جامعه، ادامه تحصیل را برای وی ضروری بداند و تأمین معاش بدون آن دشوار باشد، ممکن است با نظر دادگاه و کارشناس، مشمول نفقه قرار گیرد.

به طور کلی، شرط اساسی تعلق نفقه به فرزند، «نداری و عدم توانایی تأمین معاش» است که باید در دادگاه احراز شود.

نحوه محاسبه و تعیین میزان نفقه فرزند چگونه است؟

تعیین میزان نفقه فرزند یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مراحل در دعوای مطالبه نفقه است. برخلاف نفقه زوجه که بر اساس «شأن زن» تعیین می شود، نفقه فرزند بر مبنای «نیازهای فرزند» و «توانایی مالی منفق» محاسبه می گردد. عوامل متعددی در تعیین این میزان مؤثر هستند:

عوامل مؤثر در تعیین نفقه:

1. نیازهای فرزند: این مهم ترین عامل است و شامل موارد ذیل می شود:
* سن فرزند: نیازهای یک کودک شیرخوار با یک نوجوان محصل یا یک دانشجوی جوان کاملاً متفاوت است.
* جنسیت فرزند: برخی هزینه ها ممکن است بر اساس جنسیت تفاوت داشته باشند (مانند هزینه های پوشاک یا تفریح).
* وضعیت تحصیلی: هزینه های مدرسه، شهریه دانشگاه، کتاب، لوازم التحریر و کلاس های تقویتی در صورت لزوم.
* وضعیت سلامت: هزینه های درمانی خاص، داروهای دائمی، ویزیت پزشکان متخصص و غیره.
* محل زندگی و عرف محلی: هزینه های زندگی در شهرهای بزرگ با شهرهای کوچک متفاوت است و عرف هر منطقه در تعیین نوع و میزان نیازها تأثیرگذار است.
2. توانایی مالی منفق: میزان درآمد، شغل، دارایی ها (املاک، خودرو، سپرده های بانکی)، و سایر تعهدات مالی (مانند نفقه همسر دیگر یا اقساط بانکی ضروری) شخص مکلف به پرداخت نفقه، در تعیین توانایی او برای انفاق لحاظ می شود. ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی بر این نکته تأکید دارد که فرد نباید در اثر پرداخت نفقه، دچار مضیقه گردد.

نقش کارشناس رسمی دادگستری

در اکثر دعاوی مطالبه نفقه فرزند، دادگاه برای تعیین میزان نفقه، پرونده را به «کارشناس رسمی دادگستری» ارجاع می دهد. کارشناس با بررسی دقیق عوامل مؤثر که در بالا ذکر شد (سن، جنسیت، نیازها، وضعیت تحصیلی، سلامت فرزند و همچنین توانایی مالی منفق)، نظریه کارشناسی خود را ارائه می دهد. این نظریه معمولاً شامل تعیین مبلغ نفقه به صورت ماهانه برای آینده و یا در صورت مطالبه نفقه معوقه (که در مورد فرزند متفاوت است)، برای دوره گذشته است.
طرفین دعوا می توانند به نظریه کارشناس اعتراض کنند که در این صورت پرونده به هیئت کارشناسی (سه نفره) ارجاع خواهد شد.

نکته حیاتی: عدم قابلیت مطالبه نفقه گذشته فرزند

این یکی از مهم ترین و کلیدی ترین تفاوت های نفقه فرزند با نفقه زوجه است.
ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی مقرر می دارد: «زوجه می تواند در هر حال برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوا نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز بوده و در صورت ورشکستگی یا فوت زوج، زن مقدم بر غرما خواهد بود ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند.»
این بدان معناست که فرزند یا نماینده قانونی او تنها می تواند نفقه «حال و آینده» را مطالبه کند و نمی تواند نفقه مربوط به ماه های گذشته را که پرداخت نشده است، از دادگاه درخواست کند. این موضوع اهمیت پیگیری به موقع نفقه فرزند را دوچندان می کند.

نحوه تعیین میزان خواسته در دادخواست و اثر آن بر مرجع رسیدگی

در نمونه دادخواست نفقه فرزند، باید میزان خواسته (مبلغ ریالی مورد درخواست) درج شود. اگر مبلغ مورد درخواست (برای یک سال یا دوره ای مشخص) تا سقف ۲۰ میلیون تومان باشد، رسیدگی به آن در صلاحیت «شورای حل اختلاف» خواهد بود. اما اگر مبلغ خواسته بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، مرجع صالح برای رسیدگی، «دادگاه خانواده» است.
برای تعیین میزان خواسته، می توانید مبلغ تقریبی ماهانه مورد نیاز را در تعداد ماه های آینده ضرب کرده یا از کارشناسان حقوقی برای تخمین اولیه کمک بگیرید تا دادخواست شما به مرجع صحیح تقدیم شود.

تفاوت های کلیدی نفقه فرزند با نفقه زوجه (برای رفع ابهامات رایج)

با وجود اینکه هر دو مفهوم «نفقه فرزند» و «نفقه زوجه» در قوانین خانواده ایران مطرح هستند، تفاوت های بنیادین و مهمی بین آن ها وجود دارد که آگاهی از آن ها برای هرگونه اقدام حقوقی ضروری است.

۱. اولویت پرداخت

* نفقه زوجه مقدم بر نفقه فرزند است. بر اساس ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی: «در صورت بودن زوجه و یک یا چند نفر از اقارب واجب النفقه، زوجه مقدم بر سایرین خواهد بود.» این بدان معناست که اگر مردی توانایی مالی کافی برای پرداخت هر دو نفقه را نداشته باشد، ابتدا باید نفقه همسرش را بپردازد و در صورت باقیماندن تمکن، نفقه فرزندان را.

۲. ملاک تعیین میزان

* نفقه زوجه: بر اساس «شأن زن» (وضعیت اجتماعی، تحصیلات، شغل، خانواده پدری و…) تعیین می شود. حتی اگر زن هیچ نیازی به نفقه نداشته باشد، مرد مکلف به پرداخت آن بر اساس شأن اوست.
* نفقه فرزند: بر اساس «نیازهای فرزند» (سن، جنسیت، وضعیت تحصیلی، سلامت، عرف جامعه) و «توانایی مالی منفق» تعیین می شود. ملاک، رفع حاجت و تأمین حداقل های زندگی است.

۳. قابلیت مطالبه نفقه گذشته

* نفقه زوجه: بله، زوجه می تواند نفقه گذشته (معوقه) خود را برای هر مدت زمانی که پرداخت نشده باشد، مطالبه کند و این طلب، ممتاز تلقی می شود (یعنی در صورت ورشکستگی یا فوت زوج، زن مقدم بر سایر طلبکاران خواهد بود). (ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی)
* نفقه فرزند: خیر، اقارب (از جمله فرزندان) فقط می توانند نسبت به نفقه «آینده» خود مطالبه دعوا کنند. نفقه گذشته فرزندان قابل مطالبه نیست. (ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی) این موضوع اهمیت اقدام به موقع برای مطالبه نفقه فرزند را بسیار بالا می برد.

۴. ماهیت الزام

* نفقه زوجه: یک طرفه و بدون قید فقر زوجه است، مگر در صورت عدم تمکین. مرد مکلف به پرداخت نفقه است حتی اگر زن متمکن باشد.
* نفقه اقارب (فرزندان): دوطرفه و مشروط به «فقر واجب النفقه» (نداشتن توانایی تأمین معاش) و «تمکن مالی منفق» است. یعنی اگر فرزند متمکن باشد یا منفق (پدر یا جد پدری) متمکن نباشد، نفقه به او تعلق نمی گیرد یا قابل مطالبه نیست.

۵. مجازات ترک انفاق

* نفقه زوجه و فرزند: هر دو مشمول ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ هستند که در صورت داشتن استطاعت مالی و امتناع از پرداخت نفقه، حبس تعزیری درجه شش (۹۱ روز تا ۶ ماه) را در پی دارد. با این حال، شرایط تحقق جرم ترک انفاق برای زوجه و فرزند تفاوت هایی دارد. برای زوجه، صرف عدم پرداخت نفقه با وجود تمکین، جرم است؛ اما برای فرزند، نیاز به اثبات عمدی بودن امتناع و نداری فرزند است.

شناخت این تفاوت ها به شما کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه و حقوقی صحیح، برای مطالبه نفقه فرزند خود اقدام کنید.

مراحل گام به گام مطالبه نفقه فرزند از طریق مراجع قضایی

مطالبه نفقه فرزند از طریق مراجع قضایی، فرآیندی ساختاریافته دارد که آگاهی از مراحل آن برای پیگیری موفقیت آمیز دعوا ضروری است. در ادامه، این مراحل به صورت گام به گام تشریح می شوند:

مرحله اول: تلاش برای حل و فصل دوستانه و ارسال اظهارنامه (اختیاری اما توصیه شده)

پیش از مراجعه به دادگاه، همواره توصیه می شود که ابتدا برای حل و فصل دوستانه و مسالمت آمیز موضوع تلاش کنید. در صورت عدم موفقیت، می توانید یک «اظهارنامه قضایی» برای فرد ملزم به پرداخت نفقه (پدر یا جد پدری) ارسال کنید.
* ارسال اظهارنامه قضایی: اظهارنامه یک اخطار رسمی و قانونی است که از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارسال می شود. در این اظهارنامه، شما به صورت رسمی فرد را مکلف به پرداخت نفقه فرزند می دانید و مهلتی را برای او تعیین می کنید.
* مزایای اظهارنامه: ارسال اظهارنامه می تواند به عنوان دلیلی برای اثبات امتناع عمدی خوانده از پرداخت نفقه در دعوای کیفری ترک انفاق یا حتی در دعوای حقوقی مطالبه نفقه آتیه مورد استناد قرار گیرد.

مرحله دوم: جمع آوری مدارک لازم

برای تنظیم نمونه دادخواست نفقه فرزند و پیگیری پرونده، جمع آوری مدارک زیر ضروری است:

* شناسنامه فرزند و مادر/نماینده قانونی: اصل و کپی برابر با اصل شناسنامه و کارت ملی فرزند و کسی که از طرف او دادخواست می دهد (مادر، ولی، قیم).
* سند ازدواج یا طلاق نامه: کپی برابر با اصل سند ازدواج (در صورت ادامه زندگی مشترک) یا طلاق نامه (در صورت جدایی والدین) برای اثبات رابطه نسبی و وضعیت زناشویی.
* مدارک اثبات استطاعت مالی پدر/منفق: هر گونه سندی که توانایی مالی فرد ملزم به انفاق را نشان می دهد، مانند:
* فیش حقوقی و حکم کارگزینی.
* مدارک مالکیت املاک، خودرو، سهام و سایر دارایی ها.
* گردش حساب بانکی (با درخواست دادگاه).
* پروانه کسب یا جواز کار.
* شهادت شهود (در صورت نیاز و عدم وجود مدارک کتبی کافی).
* مدارک اثبات حضانت یا نگهداری: در صورتی که مادر یا شخص دیگری اقدام به مطالبه نفقه می کند، ارائه مدارکی دال بر حضانت یا نگهداری فرزند (مانند حکم حضانت، یا صرفاً اثبات اینکه فرزند در منزل او زندگی می کند) می تواند مفید باشد.

مرحله سوم: تنظیم و ارائه دادخواست مطالبه نفقه

این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است و باید با دقت انجام شود:

* انتخاب مرجع صالح:
* شورای حل اختلاف: برای مطالبه نفقه تا سقف ۲۰ میلیون تومان.
* دادگاه خانواده: برای مطالبه نفقه بیش از ۲۰ میلیون تومان.
* تکمیل فرم دادخواست:
* خواهان: نام فرزند (در صورت رسیدن به سن رشد) یا مادر به نمایندگی از فرزند (ذکر نمایندگی قانونی الزامی است).
* خوانده: نام پدر یا جد پدری که مسئول پرداخت نفقه است.
* خواسته: مطالبه نفقه فرزند به میزان (مبلغ تقریبی) ریال به اضافه مطالبه نفقه آینده (از تاریخ تقدیم دادخواست) و خسارات دادرسی.
* دلایل و منضمات: لیست مدارکی که در مرحله دوم جمع آوری کرده اید (رونوشت شناسنامه، سند ازدواج/طلاق، شهادت شهود، جلب نظر کارشناس و…).
* شرح دادخواست: در این بخش، باید به صورت کامل و مستند به مواد قانونی (مانند ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی و ماده ۶ قانون حمایت خانواده)، دلیل مطالبه نفقه، امتناع خوانده، وضعیت نداری فرزند و توانایی مالی خوانده را تشریح کنید. (یک نمونه کامل در بخش بعدی ارائه خواهد شد.)

مرحله چهارم: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تکمیل دادخواست و آماده سازی مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید:

* ثبت دادخواست: دادخواست و مدارک پیوست آن را در سیستم ثبت می کنند.
* پرداخت هزینه های دادرسی: هزینه های مربوط به دادرسی و سایر تعرفه های قانونی را پرداخت می کنید. پس از ثبت، یک کد رهگیری به شما داده می شود که برای پیگیری پرونده ضروری است.

مرحله پنجم: رسیدگی در دادگاه و ارجاع به کارشناس

* تعیین وقت رسیدگی: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه (شورای حل اختلاف یا دادگاه خانواده) ارجاع و وقت رسیدگی تعیین می شود. ابلاغیه مربوط به وقت رسیدگی برای طرفین ارسال خواهد شد.
* حضور در جلسات رسیدگی: حضور خواهان و خوانده (یا وکلای آن ها) در جلسات دادگاه الزامی است.
* ارجاع به کارشناس: همانطور که پیش تر گفته شد، دادگاه معمولاً پرونده را برای تعیین میزان نفقه به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد. کارشناس پس از بررسی و تحقیق، نظر خود را به دادگاه اعلام می کند.
* اعتراض به نظریه کارشناس: طرفین می توانند ظرف مهلت قانونی به نظریه کارشناس اعتراض کنند که در این صورت پرونده به هیئت کارشناسی ارجاع داده می شود.

مرحله ششم: صدور حکم و اجرای آن

* صدور حکم بدوی: پس از اتمام رسیدگی و اخذ نظر کارشناسی، دادگاه اقدام به صدور رأی (حکم بدوی) می کند.
* تجدیدنظرخواهی: طرفین می توانند ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی بدوی، نسبت به آن در دادگاه تجدیدنظر استان، تجدیدنظرخواهی کنند.
* صدور اجراییه و نحوه پیگیری: پس از قطعیت یافتن حکم (چه از طریق عدم تجدیدنظرخواهی و چه پس از رأی دادگاه تجدیدنظر)، می توانید درخواست «صدور اجراییه» کنید. با اجراییه، حکم دادگاه به مرحله اجرا در می آید و در صورت عدم پرداخت نفقه توسط محکوم علیه، می توانید از طریق توقیف اموال او یا جلب وی (بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی) اقدام به وصول نفقه کنید.

نمونه دادخواست مطالبه نفقه فرزند از طرف مادر (فرم قابل دانلود و ویرایش)

در این بخش، یک نمونه دادخواست نفقه فرزند که توسط مادر و به نمایندگی از فرزند تنظیم شده است، ارائه می شود. این نمونه با رعایت اصول حقوقی و مواد قانونی مرتبط تنظیم شده و قابل دانلود و ویرایش است تا شما بتوانید اطلاعات خود را جایگذاری نمایید.

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

احتراماً به استحضار عالی می رساند:

اینجانب [نام مادر]، به استناد تصویر مصدق [سند ازدواج/طلاق نامه] پیوست، همسر دائم سابق/کنونی خوانده محترم، آقای [نام پدر] می باشم. حاصل این ازدواج تعداد [تعداد] فرزند [دختر/پسر] به نام/نام های [نام کامل فرزند/فرزندان]، متولد [تاریخ تولد فرزند/فرزندان] می باشد که حضانت و نگهداری ایشان بر عهده اینجانب قرار دارد.

متأسفانه، خوانده محترم آقای [نام پدر]، علی رغم استطاعت مالی کامل و به رغم ضرورت تأمین نیازهای اولیه فرزند/فرزندان مشترک، از تاریخ [تاریخ عدم پرداخت نفقه] از پرداخت نفقه قانونی و شرعی فرزند/فرزندان مذکور امتناع ورزیده است. این در حالی است که فرزند/فرزندانم، فاقد هرگونه استقلال مالی بوده و تأمین مایحتاج و نیازهای ضروری (شامل مسکن، خوراک، پوشاک، هزینه های تحصیل و درمان) ایشان، به اقتضای ضرورت، بر عهده اینجانب قرار گرفته است و بنده نیز در مضیقه شدید مالی برای تأمین این نیازها قرار دارم.

نظر به اینکه به موجب ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، پرداخت نفقه اولاد (فرزند دختر و پسر) بر عهده پدر است و نیز به استناد ماده ۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ که حق اقامه دعوا برای مطالبه نفقه فرزند را برای مادر یا هر شخصی که حضانت یا نگهداری طفل را به اقتضای ضرورت بر عهده دارد، پیش بینی کرده است، از محضر دادگاه محترم موارد ذیل مورد استدعاست:

1. صدور حکم به محکومیت خوانده به پرداخت نفقه و هزینه نگهداری فرزند/فرزندان مشترک، آقای/خانم [نام کامل فرزند/فرزندان]، از تاریخ [تاریخ تقدیم دادخواست] لغایت زمان صدور حکم و آتیه، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری.
2. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل در صورت انتخاب وکیل، و هزینه کارشناسی).

با تشکر و تجدید احترام،

خواهان: [نام کامل مادر] به نمایندگی از [نام کامل فرزند/فرزندان]
اقامتگاه: [آدرس کامل مادر]
شماره ملی: [شماره ملی مادر]
شماره تماس: [شماره تماس مادر]

خوانده: [نام کامل پدر]
اقامتگاه: [آدرس کامل پدر]
شماره ملی: [شماره ملی پدر]

خواسته:
۱. مطالبه نفقه فرزند/فرزندان از تاریخ [تاریخ تقدیم دادخواست] به میزان [مبلغ تقریبی ریال برای یک دوره مشخص مانند یک سال] و نیز نفقه آینده تا زمان استقلال مالی یا زوال موجبات قانونی آن، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری.
۲. مطالبه کلیه خسارات دادرسی.

دلایل و منضمات:
۱. رونوشت مصدق شناسنامه فرزند/فرزندان.
۲. رونوشت مصدق کارت ملی خواهان و فرزند/فرزندان.
۳. رونوشت مصدق [سند ازدواج/طلاق نامه].
۴. شهادت شهود (در صورت لزوم و برای اثبات امتناع یا تمکن مالی).
۵. جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری.
۶. سایر مدارک مثبته (مانند [فیش حقوقی/مدارک شغلی خواهان در صورت نیاز برای اثبات عدم تمکن خود و ضرورت، یا مدارک مربوط به هزینه های فرزند]).

نکات مهم در تکمیل هر بخش از دادخواست:

* خواهان: اگر فرزند بالغ و رشید باشد، می تواند خودش خواهان باشد. در غیر این صورت، مادر یا ولی/قیم. ذکر دقیق «به نمایندگی از» در صورت اقدام مادر یا ولی/قیم ضروری است.
* خوانده: فردی که قانوناً مسئول پرداخت نفقه است. ابتدا پدر، سپس جد پدری.
* خواسته: مبلغ مورد مطالبه را به صورت تقریبی ذکر کنید. این مبلغ مبنای ارجاع به شورای حل اختلاف یا دادگاه خانواده است. ذکر نفقه «آینده» مهم است تا پس از صدور حکم، نیازی به تقدیم دادخواست جدید برای هر ماه نباشد.
* دلایل و منضمات: تمامی مدارک حمایتی خود را دقیقاً لیست کنید و رونوشت برابر با اصل آن ها را ضمیمه دادخواست نمایید.
* شرح دادخواست: این بخش باید واضح، مستند و بدون ابهام باشد. به مواد قانونی اشاره کنید و علت امتناع از پرداخت نفقه و نیاز فرزند را به روشنی بیان کنید.
* تاریخ ها: تاریخ عدم پرداخت نفقه و تاریخ تقدیم دادخواست باید دقیق و مشخص باشد.
* امضا: دادخواست حتماً باید توسط خواهان یا وکیل او امضا شود.

تعدیل نفقه فرزند (افزایش یا کاهش میزان نفقه)

حکم نفقه که توسط دادگاه صادر می شود، دائمی نیست و می تواند با تغییر شرایط، مورد بازبینی قرار گیرد. به این فرآیند «تعدیل نفقه» گفته می شود که شامل افزایش یا کاهش میزان نفقه است. این امر به دلیل ماهیت پویای نیازهای فرزند و شرایط اقتصادی جامعه و افراد است.

شرایط لازم برای درخواست تعدیل

برای اینکه دادگاه با درخواست تعدیل نفقه موافقت کند، باید تغییرات اساسی در یکی از عوامل مؤثر بر نفقه رخ داده باشد:

1. تغییر وضعیت اقتصادی جامعه: با گذشت زمان، تورم و افزایش هزینه های زندگی، مبلغی که در گذشته به عنوان نفقه تعیین شده، ممکن است کفایت نیازهای فرزند را نکند. در چنین شرایطی، می توان با اثبات افزایش هزینه ها، درخواست افزایش نفقه را داشت.
2. تغییر نیازهای فرزند: با رشد فرزند، نیازهای او نیز تغییر می کند. مثلاً، هزینه های تحصیل در مقاطع بالاتر، نیاز به درمان های خاص، یا ورود به سنین نوجوانی که نیاز به پوشاک و تفریحات بیشتری دارد، می تواند موجبات افزایش نفقه را فراهم آورد.
3. تغییر توانایی مالی منفق:
* افزایش توانایی مالی منفق: اگر فرد مکلف به پرداخت نفقه (پدر یا جد پدری)، درآمد یا دارایی هایش افزایش قابل توجهی یافته باشد، می توان درخواست افزایش نفقه را داشت.
* کاهش توانایی مالی منفق: اگر منفق به دلایلی مانند از دست دادن شغل، بیماری، یا افزایش سایر تعهدات مالی، دچار کاهش توانایی مالی شده باشد، می تواند درخواست کاهش نفقه را تقدیم کند.

نحوه درخواست: تقدیم دادخواست تعدیل نفقه

برای تعدیل نفقه (چه افزایش و چه کاهش)، باید مجدداً یک «دادخواست تعدیل نفقه» به دادگاه خانواده تقدیم شود. مرجع صالح برای رسیدگی به این دادخواست، همان دادگاهی است که حکم اولیه نفقه را صادر کرده است.
در این دادخواست، باید دلایل و مدارک مثبته تغییر شرایط را به طور کامل و مستند ارائه دهید.

نقش مجدد کارشناس

مانند مرحله اولیه تعیین نفقه، در دعوای تعدیل نفقه نیز دادگاه معمولاً پرونده را به «کارشناس رسمی دادگستری» ارجاع می دهد. کارشناس با بررسی شرایط جدید، نیازهای فعلی فرزند و وضعیت مالی منفق، نظریه جدید خود را درباره میزان مناسب نفقه ارائه خواهد کرد. نظر کارشناس مبنای تصمیم گیری دادگاه برای افزایش یا کاهش نفقه خواهد بود.
مهم است که در درخواست تعدیل، مدارک و مستندات کافی برای اثبات تغییر شرایط ارائه شود تا دادگاه بتواند بر اساس آن تصمیم گیری کند.

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه فرزند (ترک انفاق)

عدم پرداخت نفقه فرزند توسط فرد مسئول، صرفاً یک تخلف حقوقی نیست، بلکه در صورت تحقق شرایط قانونی، می تواند منجر به مسئولیت کیفری نیز شود. قانون گذار با پیش بینی ضمانت های اجرایی حقوقی و کیفری، حقوق مالی فرزندان را مورد حمایت قرار داده است.

۱. مجازات کیفری (جرم ترک انفاق)

ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ به صراحت مجازات جرم ترک انفاق را برای فرزندان تعیین کرده است:
«هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.»
بر اساس این ماده، مجازات ترک انفاق فرزند، حبس تعزیری درجه شش است که حداقل ۹۱ روز و حداکثر ۶ ماه می باشد.

شرایط تحقق جرم ترک انفاق فرزند:

* استطاعت مالی منفق: فرد مکلف به پرداخت نفقه (پدر یا جد پدری) باید توانایی مالی برای پرداخت نفقه را داشته باشد.
* امتناع عمدی: عدم پرداخت نفقه باید از روی قصد و عمد باشد، نه به دلیل عجز و ناتوانی مالی.
* نداری و نیاز واجب النفقه: فرزند باید فاقد استقلال مالی و محتاج نفقه باشد.
* شکایت شاکی خصوصی: تعقیب کیفری جرم ترک انفاق، منوط به شکایت شاکی خصوصی (مادر یا نماینده قانونی فرزند) است. بدون شکایت، پرونده کیفری تشکیل نمی شود. همچنین، با گذشت شاکی در هر مرحله از پرونده، تعقیب یا اجرای مجازات متوقف خواهد شد.

۲. اجرای حکم حقوقی (توقیف اموال، جلب محکوم علیه)

پس از صدور حکم قطعی حقوقی مبنی بر محکومیت فرد به پرداخت نفقه فرزند، و در صورت عدم پرداخت داوطلبانه، می توان از طریق اجرای احکام دادگستری اقدام به وصول نفقه کرد:

* صدور اجراییه: ابتدا باید از دادگاه صادرکننده حکم قطعی، درخواست «صدور اجراییه» نمود.
* توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت نفقه پس از ابلاغ اجراییه، می توان از دادگاه درخواست توقیف اموال منقول و غیرمنقول محکوم علیه را داشت. این اموال شامل حقوق و مزایای شغلی، حساب های بانکی، خودرو، ملک و… می شود.
* جلب محکوم علیه: بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، در صورتی که محکوم علیه اموالی برای توقیف نداشته باشد یا اموال توقیف شده کفاف بدهی را ندهد و محکوم له (خواهان) نیز نتواند مالی از او معرفی کند، می تواند تقاضای «جلب» محکوم علیه را داشته باشد. جلب به معنای بازداشت فرد تا زمان پرداخت بدهی یا معرفی مال است، مگر اینکه اعسار (ناتوانی مالی) او در دادگاه ثابت شود.

تفاوت دعوای حقوقی و کیفری در مورد نفقه فرزند:

* هدف: در دعوای حقوقی، هدف وصول نفقه و تأمین نیازهای مالی فرزند است. در دعوای کیفری، هدف مجازات فرد به دلیل امتناع از انجام وظیفه قانونی است.
* قابلیت مطالبه نفقه گذشته: در دعوای حقوقی، نفقه گذشته فرزند قابل مطالبه نیست. اما در دعوای کیفری، برای اثبات عنصر مادی جرم، به عدم پرداخت نفقه در گذشته اشاره می شود.
* اثر گذشت: در دعوای حقوقی، گذشت شاکی تأثیری در اصل دین ندارد و فقط می تواند در مراحل اجرایی تأثیرگذار باشد. در دعوای کیفری، گذشت شاکی منجر به توقف تعقیب یا اجرای مجازات می شود.
* مدارک: برای دعوای حقوقی، اثبات استطاعت مالی و نداری فرزند کافی است. برای دعوای کیفری، علاوه بر این موارد، اثبات عمدی بودن امتناع نیز ضروری است.

به طور کلی، برای مطالبه نفقه، ابتدا مسیر حقوقی پیگیری می شود و در صورت عدم موفقیت در وصول از طریق اموال یا زمانی که امتناع عمدی به وضوح وجود دارد، می توان از ابزار کیفری نیز بهره برد.

نتیجه گیری و توصیه های پایانی

نفقه فرزند، فراتر از یک الزام حقوقی، پشتوانه ای حیاتی برای رشد و بالندگی کودکان و نوجوانان است. آگاهی از حقوق و مسئولیت ها در این حوزه، به مادران و سایر اولیای قانونی این امکان را می دهد که با اطمینان و اثربخشی بیشتری برای تأمین آینده فرزندان خود اقدام کنند. این مقاله تلاش کرد تا با ارائه راهنمایی جامع درباره نمونه دادخواست نفقه فرزند، از تعریف و مسئولیت های قانونی گرفته تا مراحل گام به گام پیگیری در مراجع قضایی و ضمانت های اجرایی، یک منبع معتبر و کاربردی باشد.

نکات کلیدی که باید همواره مد نظر داشته باشید، عبارتند از:

* اهمیت اقدام به موقع: به دلیل عدم قابلیت مطالبه نفقه گذشته فرزند، پیگیری به موقع حق نفقه از اهمیت بالایی برخوردار است.
* جمع آوری مدارک مستند: داشتن مدارک کامل و دقیق، سنگ بنای یک پرونده حقوقی موفق است.
* شناخت مرجع صالح: تقدیم دادخواست به شورای حل اختلاف یا دادگاه خانواده بر اساس میزان خواسته، از اتلاف وقت و سردرگمی جلوگیری می کند.
* آگاهی از تفاوت ها: درک تفاوت های نفقه فرزند با نفقه زوجه، شما را در تصمیم گیری های حقوقی یاری خواهد کرد.

در پایان، هرچند این راهنما سعی در پوشش جامع موضوع داشته است، اما پیچیدگی های پرونده های حقوقی و تفاوت های موردی، اهمیت مشورت با وکیل متخصص خانواده را بیش از پیش نمایان می سازد. یک وکیل مجرب می تواند با تحلیل دقیق شرایط شما، بهترین مسیر حقوقی را پیشنهاد دهد، در تنظیم دادخواست و جمع آوری مدارک کمک کند و در تمامی مراحل دادرسی، از حقوق فرزند شما به نحو احسن دفاع نماید. پیگیری حقوقی برای تضمین آینده و رفاه فرزندان، گامی مسئولانه و ضروری است که نباید از آن غافل شد.