نحوه پاس کردن چک

پاس کردن چک، فرآیندی مالی و حقوقی است که طی آن دارنده چک وجه مندرج در آن را از حساب صادرکننده دریافت می کند. با توجه به قوانین جدید چک به خصوص معرفی چک صیادی، این فرآیند دچار تحولات اساسی شده و درک دقیق آن برای تمامی فعالان اقتصادی و افراد عادی ضروری است. این مقاله به بررسی جامع و تخصصی تمامی جنبه های مربوط به نحوه پاس کردن چک، از ثبت و تایید در سامانه صیاد تا راه حل های حقوقی در صورت عدم وصول، می پردازد تا کاربران با آگاهی کامل و اطمینان خاطر در این مسیر گام بردارند.

چک در ایران: از ابزاری سنتی تا تحول دیجیتال صیادی

چک همواره به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای مبادلات مالی و تجاری در اقتصاد ایران شناخته شده است. این سند تجاری، که در واقع دستور پرداخت وجه توسط صادرکننده به بانک است، نقش کلیدی در تسهیل تراکنش ها و افزایش سرعت مبادلات ایفا می کند. اما با گذشت زمان و افزایش حجم معاملات، چالش هایی نظیر صدور چک های بی محل و عدم اعتبار کافی برای این اسناد، اعتماد عمومی را به شدت کاهش داده بود. این وضعیت، قانون گذار را بر آن داشت تا با وضع قوانین جدید و معرفی سامانه یکپارچه صیاد، رویکردی نوین را در مدیریت و کارسازی چک ها اتخاذ کند.

تاریخچه و سیر تحول چک در نظام بانکی ایران

پیش از قانون جدید، چک ها عمدتاً بر اساس اعتماد بین افراد و سیستم های سنتی بانکی کارسازی می شدند. چک های قدیمی که با رنگ ها و طرح های متنوع از سوی بانک های مختلف صادر می شدند، فاقد یک شناسه یکپارچه و سیستم متمرکز برای استعلام لحظه ای اعتبار بودند. این خلأها به سوءاستفاده ها و صدور بی رویه چک های برگشتی دامن می زد و به تبع آن، روند وصول مطالبات را برای دارندگان چک بسیار دشوار می ساخت. از همین رو، با هدف ساماندهی بازار چک، کاهش آمار چک های برگشتی، و افزایش شفافیت و اعتباربخشی به این سند تجاری، «قانون اصلاح قانون صدور چک» در سال ۱۳۹۷ تصویب و بخش عمده ای از مفاد آن به تدریج از سال ۱۴۰۰ اجرایی شد که منجر به تولد چک صیادی گشت.

مفهوم پاس کردن و وصول چک: تمایز و کاربرد

در عرف عمومی و زبان محاوره، اغلب اصطلاحات پاس کردن چک و وصول چک به جای یکدیگر به کار می روند و منظور از هر دو، دریافت وجه چک از بانک است. با این حال، از منظر تخصصی و حقوقی، می توان تمایز ظریفی بین این دو قائل شد:

• پاس کردن چک: این اصطلاح بیشتر بر فرآیند کلی کارسازی و نقد شدن چک از لحظه ارائه به بانک تا دریافت وجه توسط دارنده دلالت دارد. چک پاس شد یعنی بانک وجه آن را پرداخت کرده است. این مفهوم شامل تمامی مراحل سیستمی و بانکی برای تبادل و تصفیه چک می شود.
• وصول چک: این واژه بیشتر بر جنبه دریافت موفقیت آمیز وجه توسط دارنده تأکید دارد. وقتی گفته می شود چک وصول شد، یعنی دارنده به هدف نهایی خود که دریافت پول بوده، رسیده است. این اصطلاح می تواند شامل اقدامات قانونی پس از عدم پرداخت اولیه (برگشت خوردن) نیز باشد، جایی که دارنده برای وصول وجه چک خود به مراجع قضایی یا ثبتی مراجعه می کند.

در این مقاله، ما هر دو اصطلاح را در معنای عام دریافت وجه چک به کار خواهیم برد، اما با در نظر گرفتن ابعاد سیستمی و حقوقی فرآیند.

آشنایی با چک صیادی: ویژگی ها و پیش نیازها

چک صیادی، نقطه عطف تحول در نظام پرداخت چکی ایران است. این چک ها که محور اصلی معاملات چکی در حال حاضر هستند، با هدف ایجاد شفافیت، افزایش اعتبار و کاهش سوءاستفاده ها طراحی شده اند. شناخت دقیق ویژگی ها و الزامات مربوط به آن ها، پیش شرط هرگونه معامله چکی موفق است.

مشخصات ظاهری و فنی چک صیادی

چک های صیادی دارای ویژگی های یکپارچه ای هستند که آن ها را از چک های قدیمی متمایز می کند و تشخیص آن ها را برای عموم آسان تر می سازد:

• رنگ بنفش و ظاهر یکپارچه: تمامی چک های صیادی، فارغ از بانک صادرکننده، دارای رنگ بنفش و طرحی یکسان هستند. این یکپارچگی ظاهری، ابهامات مربوط به اصالت چک را کاهش می دهد.
• شناسه ۱۶ رقمی صیادی: در گوشه بالا سمت راست هر برگ چک صیادی، یک شناسه یکتای ۱۶ رقمی درج شده است. این شناسه، حکم هویت دیجیتال چک را دارد و برای تمامی عملیات بانکی و استعلامات در سامانه صیاد ضروری است.
• عبارت کارسازی این چک منوط به ثبت آن در سامانه صیاد است: این جمله که به وضوح بر روی چک درج شده، مهم ترین تفاوت بنیادین با چک های قدیمی است. این عبارت نشان می دهد که بدون ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد توسط صادرکننده و تایید آن توسط دریافت کننده، چک فاقد اعتبار قانونی برای کارسازی خواهد بود.

نقش حیاتی سامانه صیاد در معاملات چکی

سامانه صیاد (سامانه یکپارچه الکترونیکی دسته چک) که زیر نظر بانک مرکزی فعالیت می کند، ستون فقرات قانون جدید چک است. این سامانه با ثبت تمامی مراحل صدور، دریافت، و انتقال چک، شفافیت بی سابقه ای را در معاملات چکی ایجاد کرده است. اصلی ترین کارکردهای سامانه صیاد شامل:

• ثبت مشخصات چک: صادرکننده موظف است تمامی اطلاعات چک (مبلغ، تاریخ، نام ذی نفع) را در سامانه ثبت کند.
• تایید دریافت: دریافت کننده چک نیز باید دریافت و صحت اطلاعات چک را در سامانه تایید کند.
• انتقال الکترونیکی: در صورت انتقال چک به شخص ثالث، این فرآیند نیز باید به صورت الکترونیکی در سامانه صیاد ثبت و تایید شود.
• استعلام اعتبار: امکان استعلام اعتبار صادرکننده چک پیش از دریافت، یکی از مهم ترین ویژگی های این سامانه است.

استعلام اعتبار صادرکننده: گام نخست و تعیین کننده

پیش از دریافت هرگونه چک صیادی، حیاتی ترین گامی که دارنده باید بردارد، استعلام اعتبار صادرکننده است. این اقدام پیشگیرانه، می تواند از بروز مشکلات عدیده در آینده جلوگیری کند. روش های استعلام اعتبار شامل:

• استعلام پیامکی: ارسال شناسه ۱۶ رقمی صیادی مندرج بر روی چک به سرشماره ۷۰۱۷۰۱ بانک مرکزی. پاسخ استعلام معمولاً ظرف چند دقیقه به صورت پیامک حاوی کدهای رنگی ارسال می شود.
• استعلام آنلاین: از طریق اپلیکیشن های بانکی و پرداخت (مانند آپ، ایوا، بله، ساد۲۴ و …) و نیز برخی وب سایت های ارائه دهنده خدمات بانکی، می توان با وارد کردن شناسه صیادی، از وضعیت اعتبار صادرکننده مطلع شد.

تفسیر کدهای رنگی استعلام صیاد

پس از استعلام، سامانه صیاد وضعیت اعتبار صادرکننده را با پنج کد رنگی نمایش می دهد که هر یک معنای خاص خود را دارد و به دارنده چک در تصمیم گیری کمک می کند:

وضعیت	رنگ	معنی
عادی	سفید	صادرکننده فاقد هرگونه سابقه چک برگشتی است یا تمامی موارد برگشتی را رفع سوء اثر کرده است. (بالاترین سطح اعتبار)
هشدار	زرد	صادرکننده دارای یک فقره چک برگشتی به مبلغ حداکثر ۵۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است. (احتیاط لازم است)
متوسط	نارنجی	صادرکننده دارای دو تا چهار فقره چک برگشتی به مبلغ حداکثر ۲۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است. (ریسک متوسط)
بحرانی	قهوه ای	صادرکننده دارای ۵ تا ۱۰ فقره چک برگشتی به مبلغ حداکثر ۵۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است. (ریسک بالا)
خطرناک	قرمز	صادرکننده دارای بیش از ۱۰ فقره چک برگشتی یا بیش از ۵۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است. (جدی ترین هشدار، از پذیرش چک خودداری کنید)

مراحل گام به گام پاس کردن / وصول چک صیادی

فرآیند پاس کردن چک صیادی، بر خلاف چک های قدیمی، مراحل مشخص و الزامی را شامل می شود که عمدتاً متکی بر سامانه صیاد است. رعایت دقیق این مراحل برای دارنده چک جهت اطمینان از وصول موفقیت آمیز وجه، حیاتی است.

گام ۱: ثبت و تایید چک در سامانه صیاد

مهم ترین و اولین گام در فرآیند کارسازی چک صیادی، اطمینان از ثبت و تایید صحیح آن در سامانه صیاد است. بدون انجام این مرحله، چک فاقد اعتبار قانونی برای وصول خواهد بود.

• نقش صادرکننده: ثبت اطلاعات چک

  صادرکننده چک (فردی که چک را می نویسد و امضا می کند)، موظف است پس از تکمیل فیزیکی برگ چک، تمامی اطلاعات آن شامل مبلغ، تاریخ سررسید، نام و کد ملی ذی نفع (دریافت کننده) را در یکی از ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد (مانند اپلیکیشن های بانکی، اینترنت بانک، یا شعب بانکی) ثبت نماید.

• نقش دریافت کننده: تایید یا رد چک

  پس از ثبت چک توسط صادرکننده، یک پیامک حاوی اطلاعات چک برای دریافت کننده ارسال می شود. دارنده چک باید با مراجعه به سامانه صیاد (از طریق همان اپلیکیشن ها یا ابزارهای فوق الذکر)، اطلاعات دریافتی را با مشخصات فیزیکی چک مطابقت داده و در صورت صحت، آن را تایید کند. اگر اطلاعات مغایرتی داشت یا فرد هرگز چکی دریافت نکرده بود، باید گزینه رد را انتخاب نماید.

• پیامدهای عدم تایید چک

  اگر دارنده چک، ثبت اطلاعات چک را در سامانه صیاد تایید نکند، چک از نظر قانونی فاقد اعتبار برای کارسازی خواهد بود. در واقع، بدون تایید دریافت کننده، فرآیند قانونی انتقال مالکیت چک تکمیل نشده و بانک از پرداخت وجه آن خودداری می کند.

گام ۲: مراجعه به بانک برای وصول وجه

پس از اطمینان از ثبت و تایید صحیح چک در سامانه صیاد، دارنده چک می تواند در تاریخ سررسید (یا پس از آن) برای وصول وجه به بانک مراجعه کند. برای این منظور، همراه داشتن مدارک شناسایی معتبر (مانند کارت ملی) الزامی است.

وصول چک در بانک صادرکننده (بانک مبدأ)

سریع ترین و معمول ترین روش، مراجعه به شعبه بانکی است که دسته چک از آن صادر شده است (بانک مبدأ). در این حالت، شما می توانید:

• دریافت وجه نقد: در صورت تمایل و در دسترس بودن موجودی کافی، وجه چک را به صورت نقدی دریافت کنید.
• واریز به حساب: وجه چک را به یکی از حساب های خود در همان بانک (یا سایر بانک ها) واریز نمایید.

وصول چک در بانکی غیر از بانک صادرکننده (بانک مقصد)

یکی از مزایای چک های صیادی، امکان وصول آن ها در هر یک از شعب بانکی است، حتی اگر آن شعبه، بانک صادرکننده چک نباشد. این فرآیند ممکن است کمی بیشتر از مراجعه به بانک صادرکننده زمان بر باشد، اما سهولت دسترسی را افزایش می دهد. مراحل کلی شامل:

• پر کردن فرم های مربوطه: در شعبه بانک مقصد، فرم های خاصی برای وصول چک های بین بانکی به شما ارائه می شود که باید با دقت تکمیل کنید. این فرم ها شامل اطلاعات چک، مشخصات دارنده و شماره حساب مقصد برای واریز وجه هستند.
• روش های انتقال وجه بین بانکی:
  • استفاده از سیستم پایا و ساتنا: بانک مقصد می تواند وجه چک را از طریق سامانه های پایا یا ساتنا به حساب شما در همان بانک یا بانکی دیگر منتقل کند. سامانه پایا معمولاً برای مبالغ کمتر و سامانه ساتنا برای مبالغ بالا و نیاز به تسویه سریع تر استفاده می شود.
  • چک های بین بانکی: در برخی موارد، به جای انتقال مستقیم، ممکن است نیاز به صدور یک چک بین بانکی باشد که این روش نیز مستلزم پرداخت کارمزد است.

گام ۳: مدت زمان وصول و واریز وجه

در صورتی که تمامی مراحل ثبت و تایید به درستی انجام شده باشد و موجودی حساب صادرکننده کافی باشد، وجه چک صیادی معمولاً در همان روز مراجعه به بانک (و در کمتر از چند دقیقه) به حساب دارنده واریز می شود. با این حال، در روش های انتقال بین بانکی (پایا/ساتنا) ممکن است با توجه به سیکل های پایا و ساتنا، واریز وجه با کمی تأخیر (چند ساعت تا یک روز کاری) صورت پذیرد.

راه حل های حقوقی و اجرایی در صورت عدم پاس شدن چک

گاهی اوقات، علی رغم رعایت تمامی مراحل، چک به دلایل مختلفی مانند کسری موجودی یا عدم ثبت صحیح، پاس نمی شود. در چنین شرایطی، دارنده چک باید از حقوق قانونی خود مطلع بوده و اقدامات لازم را جهت وصول مطالبات خود انجام دهد.

الف) مواجهه با کسری موجودی یا عدم موجودی

یکی از مهم ترین اصلاحات قانون جدید چک، چگونگی برخورد با چک هایی است که فاقد موجودی کافی هستند:

• برداشت از سایر حساب های صادرکننده در همان بانک: طبق قانون، در صورت کسری موجودی در حساب جاری صادرکننده، بانک مکلف است ابتدا موجودی تمامی حساب های دیگر وی در همان بانک را تا میزان مبلغ چک بررسی کرده و برداشت کند.
• فرآیند مسدودی حساب های صادرکننده در تمامی بانک ها: اگر پس از برداشت از سایر حساب های صادرکننده در همان بانک، همچنان کسری موجودی وجود داشته باشد، بانک مرکزی موظف است ظرف ۲۴ ساعت، تمامی حساب های صادرکننده را در تمامی بانک ها و مؤسسات اعتباری کشور تا میزان مبلغ چک مسدود نماید.
• دریافت گواهی عدم پرداخت: در صورت عدم پرداخت کامل وجه چک (چه به دلیل کسری موجودی و چه عدم موجودی)، دارنده چک می تواند از بانک تقاضای صدور گواهی عدم پرداخت (یا همان برگشتی) کند. این گواهی، سند رسمی برای اثبات عدم وصول چک است و برای آغاز اقدامات حقوقی ضروری است.

در صورت کسری موجودی، بانک می تواند به صورت خودکار از سایر حساب های صادرکننده در همان بانک برداشت کند و در صورت کافی نبودن، اقدام به مسدودی حساب های وی در تمامی بانک ها نماید.

ب) نحوه پاس کردن چک صیادی ثبت نشده یا تایید نشده

همانطور که پیشتر ذکر شد، چک صیادی که توسط صادرکننده در سامانه صیاد ثبت نشده باشد یا توسط دریافت کننده تایید نشده باشد، از نظر قانونی فاقد اعتبار برای کارسازی و وصول است. در این شرایط:

• عدم امکان وصول قانونی: بانک ها از پرداخت وجه چک های ثبت و تایید نشده خودداری می کنند.
• راه حل: لزوم همکاری صادرکننده و دریافت کننده: تنها راه حل برای وصول اینگونه چک ها، همکاری صادرکننده و دریافت کننده است. صادرکننده باید نسبت به ثبت اطلاعات چک در سامانه اقدام کند و دریافت کننده نیز پس از آن، چک را تایید نماید. در غیر این صورت، تنها راهکار، طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه به عنوان یک سند عادی (نه چک) است که البته روند آن طولانی تر و پیچیده تر خواهد بود.

ج) اقدامات پس از برگشت خوردن چک صیادی (اجرا گذاشتن)

اگر چک صیادی برگشت خورد و گواهی عدم پرداخت صادر شد، دارنده چک می تواند از سه مسیر قانونی برای وصول مطالبات خود اقدام کند:

۱. از طریق اجرای ثبت

این روش، یکی از سریع ترین و کم هزینه ترین راه ها برای وصول وجه چک های برگشتی صیادی است. پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده می تواند مستقیماً با مراجعه به ادارات اجرای ثبت یا دفاتر خدمات قضایی، تقاضای صدور اجراییه نماید.

• مزایا: سرعت بالا در صدور اجراییه و آغاز عملیات اجرایی، عدم نیاز به تشکیل پرونده قضایی و طی مراحل طولانی دادگاه.
• معایب: از این طریق تنها می توان اصل مبلغ چک را مطالبه کرد. برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه و سایر خسارات، نیاز به طرح دعوای جداگانه در دادگاه است.

۲. از طریق دادگاه (شکایت کیفری و دعوای حقوقی)

مسیر قضایی از طریق دادگاه، جامع تر است و امکان مطالبه تمامی حقوق دارنده را فراهم می کند:

• شکایت کیفری:

  در صورتی که شرایط قانونی لازم (مانند عدم صدور چک مشروط، تضمینی، سفید امضا و …) وجود داشته باشد، دارنده چک می تواند ظرف مهلت های قانونی (۶ ماه از تاریخ صدور چک و ۶ ماه از تاریخ برگشت خوردن آن) اقدام به طرح شکایت کیفری علیه صادرکننده چک نماید. این مسیر می تواند منجر به صدور حکم جلب، محکومیت و مجازات صادرکننده شود.

  محدودیت ها: شکایت کیفری تنها علیه صادرکننده اصلی قابل طرح است و ظهرنویسان (انتقال دهندگان) را شامل نمی شود. همچنین در مواردی نظیر چک های مشروط، تضمینی، سفید امضا و بدون تاریخ، امکان طرح شکایت کیفری وجود ندارد.

• دعوای حقوقی (مطالبه وجه و خسارت تأخیر تأدیه):

  این روش در تمامی موارد (حتی اگر شرایط شکایت کیفری فراهم نباشد) قابل طرح است و شامل مطالبه اصل وجه چک به همراه خسارت تأخیر تأدیه (جبران کاهش ارزش پول در طول زمان) می شود. این دعوا از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و سپس در دادگاه حقوقی پیگیری می شود.

  مراحل و مدارک: شامل تقدیم دادخواست، ارائه گواهی عدم پرداخت، و مدارک هویتی. روند رسیدگی در این روش ممکن است طولانی تر باشد، اما دامنه مطالبه گسترده تر است.

مسئولیت ها و پیامدهای صدور چک برگشتی

قانون گذار برای افزایش اعتبار چک و مقابله با پدیده چک برگشتی، محرومیت ها و مسئولیت های سنگینی را برای صادرکنندگان چک های بلامحل در نظر گرفته است. هدف از این اقدامات، ایجاد بازدارندگی و تضمین حقوق دارندگان چک است.

محرومیت های صادرکننده چک برگشتی

صادرکننده چک برگشتی، تا زمان رفع سوء اثر از چک خود، با محرومیت های گسترده ای مواجه می شود که از سوی بانک مرکزی به تمامی بانک ها و مؤسسات اعتباری ابلاغ می گردد:

ردیف	محرومیت	توضیح
۱	ممنوعیت افتتاح حساب جدید	فرد یا شرکت صادرکننده چک برگشتی، قادر به افتتاح هیچگونه حساب بانکی یا دریافت کارت بانکی جدید نخواهد بود.
۲	ممنوعیت دریافت دسته چک	امکان درخواست و دریافت دسته چک جدید از هر بانکی برای فرد یا شرکت سلب می شود.
۳	ممنوعیت دریافت تسهیلات	صادرکننده از دریافت هرگونه وام، اعتبار و تسهیلات بانکی محروم خواهد شد.
۴	ممنوعیت صدور اوراق بهادار	امکان صدور اوراق بهادار و ضمانت نامه های بانکی از وی گرفته می شود.
۵	عدم ثبت اطلاعات در سامانه های اعتباری	اطلاعات مربوط به چک برگشتی فرد در سامانه های اعتباری بانک مرکزی ثبت و در استعلام های اعتباری لحاظ می گردد.
۶	مسدود شدن حساب ها	کلیه حساب ها و کارت های بانکی صادرکننده در تمامی بانک ها و مؤسسات اعتباری، به میزان مبلغ چک برگشتی مسدود می شود.

رفع سوء اثر از چک برگشتی تنها با پرداخت وجه چک و هزینه های مربوطه یا تامین رضایت دارنده چک امکان پذیر است.

وظایف و مسئولیت های ذی نفعان چک

یک معامله چکی موفق، مستلزم رعایت مسئولیت ها از سوی تمامی طرفین است:

• صادرکننده چک:
  • اطمینان از وجود موجودی کافی در حساب بانکی در تاریخ سررسید چک.
  • ثبت دقیق و صحیح تمامی اطلاعات چک در سامانه صیاد.
  • عدم صدور چک بدون تاریخ، مشروط، تضمینی یا سفید امضا.
• دریافت کننده (دارنده اولیه) چک:
  • انجام استعلام اعتبار صادرکننده پیش از دریافت چک.
  • تایید یا رد دقیق اطلاعات چک در سامانه صیاد پس از دریافت.
  • مراجعه به موقع به بانک برای وصول چک در تاریخ سررسید.
  • دریافت گواهی عدم پرداخت در صورت عدم وصول و آغاز اقدامات قانونی.
• ظهرنویس (انتقال دهنده) چک:
  • ثبت صحیح و الکترونیکی فرآیند انتقال چک به شخص ثالث در سامانه صیاد.
  • آگاهی از مسئولیت تضامنی خود نسبت به پرداخت وجه چک در صورت عدم پرداخت توسط صادرکننده.

انتقال چک صیادی: ظهرنویسی الکترونیک

یکی از مهم ترین تحولات در قانون جدید چک، تغییر شیوه انتقال چک از روش سنتی ظهرنویسی کاغذی به ظهرنویسی الکترونیک در سامانه صیاد است. این تغییر با هدف افزایش امنیت، شفافیت و کاهش سوءاستفاده ها صورت گرفته است.

اهمیت ثبت انتقال چک در سامانه صیاد

در نظام جدید چک، ظهرنویسی فیزیکی (امضا کردن پشت چک و نوشتن نام گیرنده جدید) فاقد اعتبار قانونی برای انتقال مالکیت چک صیادی است. به عبارت دیگر، صرف امضا کردن پشت چک، به معنای انتقال حقوق دارنده چک به شخص جدید نیست. تمامی مراحل انتقال چک صیادی، اعم از ظهرنویسی و تایید دریافت توسط گیرنده جدید، باید به صورت الکترونیکی در سامانه صیاد ثبت شود.

این الزام، تضمین می کند که تمامی دارندگان چک به صورت رسمی در سامانه صیاد شناسایی شده و مسئولیت های قانونی مربوط به هر یک از آن ها به وضوح مشخص باشد. عدم ثبت انتقال در سامانه، می تواند گیرنده جدید را با مشکلات جدی در زمان وصول یا اقدامات قانونی مواجه سازد.

مراحل گام به گام انتقال چک صیادی

انتقال چک صیادی به شخص ثالث (ظهرنویسی الکترونیک) فرآیندی ساده است که از طریق ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد انجام می شود:

1. مراجعه به اپلیکیشن بانکی یا سامانه صیاد: فردی که قصد انتقال چک را دارد (انتقال دهنده)، باید به اپلیکیشن موبایل بانک خود، اینترنت بانک، یا یکی از ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد مراجعه کند.
2. انتخاب گزینه انتقال چک: در سامانه یا اپلیکیشن، گزینه مربوط به انتقال چک یا ظهرنویسی چک صیادی را انتخاب کند.
3. ورود مشخصات چک و گیرنده جدید: انتقال دهنده باید شناسه ۱۶ رقمی صیادی چک و سپس مشخصات فرد جدید (گیرنده) شامل کد ملی و نام او را وارد کند.
4. تایید انتقال توسط انتقال دهنده: پس از ورود اطلاعات، انتقال دهنده باید صحت آن را تایید نهایی کند.
5. تایید دریافت توسط گیرنده جدید: در نهایت، فردی که چک به او منتقل شده (گیرنده جدید)، یک پیامک دریافت می کند و باید با مراجعه به سامانه صیاد (مانند مراحل تایید دریافت اولیه)، اطلاعات چک را با مشخصات دریافتی مطابقت داده و تایید کند.

پیامدهای عدم ثبت انتقال

اگر انتقال چک صیادی به صورت الکترونیکی در سامانه صیاد ثبت نشود، گیرنده جدید از نظر قانونی دارنده چک محسوب نمی شود. این به معنای آن است که:

• بانک از پرداخت وجه چک به وی خودداری می کند.
• امکان طرح دعوای حقوقی یا کیفری توسط او به عنوان دارنده چک، بسیار محدود یا غیرممکن خواهد بود.
• در عمل، چک برای او فاقد اعتبار اجرایی است و تنها می تواند علیه انتقال دهنده خود به دلیل عدم ثبت صحیح شکایت کند.

سایر انواع چک و ملاحظات مربوط به وصول آنها

علاوه بر چک های صیادی، انواع دیگری از چک ها نیز وجود دارند که هر یک دارای قواعد و شرایط خاصی برای صدور و وصول هستند. شناخت این موارد برای تکمیل درک نحوه پاس کردن چک ها ضروری است.

چک الکترونیک: آینده معاملات بانکی

چک الکترونیک، گام بعدی در مسیر دیجیتالی شدن اسناد تجاری است. این نوع چک، همانند چک صیادی کاغذی، دارای شناسه یکتا و قابلیت ثبت و تایید در سامانه صیاد است، با این تفاوت که به صورت کاملاً دیجیتالی و بدون نیاز به برگ فیزیکی صادر و منتقل می شود. تمامی فرآیندهای صدور، دریافت، تایید، انتقال و حتی وصول چک الکترونیک، از طریق ابزارهای الکترونیکی (مانند اپلیکیشن های بانکی) صورت می گیرد. هدف از معرفی چک الکترونیک، حذف کامل کاغذ و افزایش امنیت و سرعت معاملات است. قواعد و مقررات مربوط به آن عمدتاً مشابه چک صیادی کاغذی است.

چک موردی: راهکاری برای افراد فاقد دسته چک

چک موردی، راهکاری است که قانون گذار برای افرادی که فاقد دسته چک هستند اما نیاز به صدور چک برای یک بار دارند، در نظر گرفته است. این چک ها، برگه های تکی هستند که از سوی بانک و تحت شرایط خاصی صادر می شوند.

• ویژگی ها و شرایط استفاده:
  • صدور به درخواست مشتری در موارد خاص و اضطراری.
  • دارای شناسه صیادی و تمامی الزامات ثبت و تایید در سامانه صیاد.
  • تعداد محدود در سال (معمولاً یک یا دو برگ).
• موارد ممنوعیت صدور چک موردی:

  صدور چک موردی برای برخی افراد به دلیل سابقه نامناسب مالی یا وضعیت حقوقی خاص ممنوع است، از جمله:

  • افرادی که سابقه چک برگشتی رفع سوء اثر نشده دارند.
  • افراد ورشکسته یا دارای احکام قضایی خاص.
  • ممنوع المعامله ها.

وضعیت دسته چک های قدیمی (غیر صیادی)

با اجرای قانون جدید، تکلیف دسته چک های قدیمی که پیش از ظهور چک های صیادی صادر شده بودند، مشخص شده است:

• چک های صادر شده قبل از مرداد ماه ۱۳۹۷: این دسته از چک ها از نظر قانونی فاقد اعتبار هستند و امکان کارسازی یا طرح دعوای حقوقی و کیفری بر اساس قانون جدید را ندارند. دارندگان این چک ها باید از طریق مراجع قضایی و به عنوان سند عادی، نسبت به مطالبه وجه اقدام نمایند.
• چک های صادر شده از شهریور ماه ۱۳۹۷ تا زمان شروع الزامات صیادی (انتهای ۱۴۰۰): این دسته چک ها تا زمان اتمام برگه هایشان همچنان اعتبار دارند و می توانند مورد استفاده قرار گیرند. با این تفاوت که بر خلاف چک های صیادی، نیازی به ثبت و تایید آن ها در سامانه صیاد نیست و کارسازی آن ها فقط در بانک صادرکننده (بانک مبدأ) امکان پذیر است و امکان وصول آن ها در سایر بانک ها وجود ندارد. با این حال، به دلیل اعتبار بالاتر و امنیت بیشتر چک های صیادی، توصیه می شود تا حد امکان از چک های صیادی استفاده شود.

چک های قدیمی صادر شده قبل از سال ۱۳۹۷ فاقد اعتبار هستند و امکان کارسازی ندارند، در حالی که چک های قدیمی صادر شده از سال ۱۳۹۷ تا زمان اتمام برگه های دسته چک، تنها در بانک صادرکننده قابل وصول می باشند.

جمع بندی و توصیه های نهایی برای معاملات چکی مطمئن

پاس کردن چک، به خصوص با ورود چک های صیادی و الزامات قانونی جدید، به فرآیندی دقیق و نیازمند آگاهی کامل تبدیل شده است. درک صحیح از مراحل ثبت، تایید، انتقال، و نحوه مواجهه با مشکلات احتمالی، نه تنها از ضررهای مالی جلوگیری می کند، بلکه اعتماد عمومی به این ابزار مهم مالی را نیز ارتقا می بخشد.

برای اطمینان از معاملات چکی ایمن و کارآمد، رعایت نکات زیر از سوی تمامی طرفین توصیه می شود:

• پیشگیری بهتر از درمان: همواره قبل از دریافت چک صیادی، از طریق سامانه ۷۰۱۷۰۱ یا اپلیکیشن های معتبر، نسبت به استعلام اعتبار صادرکننده اقدام کنید. این اقدام، مهم ترین سد در برابر چک های برگشتی است.
• ثبت و تایید دقیق: صادرکننده باید نهایت دقت را در ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد به کار گیرد و دریافت کننده نیز باید اطلاعات را به دقت بررسی و تایید نماید. هرگونه سهل انگاری در این مرحله می تواند به مشکلات جدی منجر شود.
• آگاهی از قوانین انتقال: در صورت نیاز به انتقال چک به شخص ثالث، حتماً فرآیند ظهرنویسی الکترونیک را در سامانه صیاد به درستی انجام دهید و از اعتبار آن برای گیرنده جدید اطمینان حاصل کنید.
• مواجهه با کسری موجودی: در صورت برگشت خوردن چک به دلیل کسری موجودی، بدون تأخیر نسبت به دریافت گواهی عدم پرداخت اقدام کرده و از طریق اجرای ثبت یا دادگاه، حقوق قانونی خود را پیگیری نمایید.
• مشاوره حقوقی: در موارد پیچیده، چک های با مبالغ بالا، یا زمان مواجهه با مشکلات حقوقی، مشورت با یک وکیل متخصص در امور چک و اسناد تجاری می تواند راهگشا باشد و از اتلاف وقت و منابع شما جلوگیری کند.

با رعایت این توصیه ها و تسلط بر نحوه پاس کردن چک در چارچوب قوانین جدید، می توانید با اطمینان خاطر بیشتری از این ابزار قدرتمند مالی بهره برداری کنید و از معاملات خود محافظت نمایید.