کنفرانس امنیتی مونیخ؛ اروپا از چتر اتمی آمریکا خارج می شود؟

گروه سیاست و جهان خبرگزاری علم و فناوری آنا- مریم خرمایی: چهار سال صبر کرد تا ژرمن ها را با خود هم داستان کند. وقتی «امانویل مکرون» رییس جمهور فرانسه در تاریخ 7 فوریه 2020، در مدرسه جنگ پاریس، پشت میکروفون ایستاد تا از نقش «بازدارندگی هسته ای» کشورش در تامین امنیت جمعی اروپا سخن بگوید، آلمان که آن روز ها تحت رهبری «آنگلا مرکل»، نماد خردمندی قاره سبز بود، حرفش را جدی نگرفت.

اما اکنون، سه سال بعد از آغاز جنگ اوکراین در 24 فوریه 2022 و درحالی که انتظار داریم تب بازگشت احتمالی «دونالد ترامپ» به کاخ سفید، زنجیر پیوند فراآتلانتیکی را به نقطه ذوب و ازهم گسیختگی برساند، صدا هایی از داخل کابینه برلین می شنویم که موضع الیزه مبنی بر لزوم آغاز «گفتگوی راهبردی» با هدف ایجاد سپر هسته ای اروپا را تقویت می کند.

این صدا ها آن قدر بلند است که «ینس استولتنبرگ» دبیر کل ناتو، روز شنبه، در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ درباره تشدید شکاف میان اروپا و آمریکا هشدار داد و گفت: «ده ها سال است که ناتو از یک قدرت بازدارندگی هسته ای کارآمد برخوردار بوده است. اکنون نباید در راستای تضعیف آن قدمی برداریم؛ زیرا چنین رویکردی به تردید ها دامن می زند و فضا را برای سوءمحاسبه و سوءتفاهم باز می کند.»

فرانسه در چارچوب پیمان آتلانتیک شمالی معرف «برند اروپا» است و تمام تلاش خود را می کند که بدون تقابل با آمریکا، ترازوی همکاری را به نفع «حق حاکمیت اروپایی» متوازن کند

دبیر کل پیمان آتلانتیک شمالی این طور استدلال می کند که صحبت از هرگونه بازدارندگی هسته ای خارج از چتر حمایتی آمریکا غیرسازنده است، چون به «موازی کاری» در ناتو منجر می شود.

بااین حال، جریان همسو با مکرون بسیار قوی است تا آنجا که زنگ صدای «دونالد توسک» نخست وزیر لهستان وقتی که می گوید «باید اروپایی سازی تسلیحات اتمی» و «ایجاد نظام امنیتی مشترک» را جدی بگیریم، روی حافظه بلندمدت مخاطبی که می داند او سابقه هفت سال (2014 -2019) ریاست شورای اروپا را دارد، کش می آید.

کمتر از سه ماه است که توسک با شکست ملی گرایان، نخست وزیر لهستان شده و بازگشت او به صحنه سیاست داخلی، امید ها به احیای پلتفرم «مثلث وایمار» را که سال 1991 برای همکاری سیاسی بین آلمان، فرانسه و لهستان ایجاد شد، افزایش داده است.

این سه کشور که تقریباً نیمی از جمعیت اتحادیه اروپا (درمجموع، حدود 190 میلیون نفر) را در خود جای داده اند، طی هفته ای که گذشت، با هم قرار گذاشتند که برای مواجهه با پیروزی احتمالی ترامپ در انتخابات 2024 آمریکا، به سمت ایجاد ساختار دفاعی و امنیتی مشترک در اروپا حرکت کنند.

حتی انتظار می رود که بازدارندگی هسته ای اروپا یکی از تم های اصلی انتخابات پارلمان اروپا در ماه میلادی ژوین باشد.

فرانسه چه می خواهد؟

مکرون در حالی پیشنهاد همکاری با اروپا در زمینه دفاع هسته ای را مطرح می کند که بازدارندگی هسته ای فرانسه خارج از ساختار فرماندهی ناتو تعریف شده است. این را باید بدانیم که پاریس از اصل «هماهنگی و اشتراک گذاری اطلاعات هسته ای ناتو» حمایت می کند، اما عضو گروه برنامه ریزی هسته ای ناتو (NPG) نیست؛ به عبارت دیگر، تحت عنوان «خودمختاری راهبردی»، فرانسه در چارچوب پیمان آتلانتیک شمالی معرف «برند اروپا» است و تمام تلاش خود را می کند که بدون تقابل با آمریکا، ترازوی همکاری را به نفع «حق حاکمیت اروپایی» متوازن کند.

به گفته رییس جمهور فرانسه، در نتیجه سه تغییر پارادایم شکل جنگ های آینده بسیار متفاوت تر از جنگ های امروزی خواهد بود

ازنظر مکرون، منافع حیاتی فرانسه ابعادی اروپایی دارد؛ چراکه فرسودگی چارچوب امنیت جمعی اروپا، راهبرد نظامی پاریس را تحت الشعاع قرار می دهد.

 وی در توضیح آنچه به فرسودگی چارچوب امنیتی اروپا منجر شده است، به سه تغییر پارادایم در سطح جهانی اشاره می کند که عبارتند از:

*ظهور سلسله مراتب جدید قدرت که خطر تقابل نظامی در پی تشدید رقابت را افزایش می دهد

*چالش فقدان معاهدات هسته ای که چارچوبی حقوقی برای برقراری نظم چندجانبه قانون محور تلقی می شوند و خطر رقابت هسته ای را کاهش می دهند

*ظهور فناوری های جدید و نقش احتمالی آنها در درگیری های آتی

به گفته رییس جمهور فرانسه، درنتیجه این سه تغییر عمده، شکل جنگ های آینده بسیار متفاوت تر از جنگ های امروزی خواهد بود.

برای مقابله با این تغییرات، راهبرد مکرون بر چهار رکن اصلی استوار است که عبارتند از:

1. تقویت چندچانبه گرایی که شامل سرمایه گذاری مشترک دفاعی و بازنگری دستور کار کنترل تسلیحاتی بین المللی می شود.

اظهارات دیروز «اورزلا فون درلاین» رییس کمیسیون اروپا مبنی بر اینکه این کمیسیون ظرف 3 هفته آینده، علاوه بر ارایه راهبرد صنایع نظامی، یک دفتر نوآوری نظامی هم دایر خواهد کرد، در همین راستا قابل ارزیابی است.

فون درلاین از ایجاد پست کمیسر دفاعی هم خبر داد و گفت اگرچه مدافع سرسخت اتحاد فراآتلانتیکی است، هم زمان به ایجاد اروپای قوی هم باور دارد.

2. توسعه اتحاد های استراتژیک متمرکز بر ارتقای صلح و امنیت
3. خودمختاری هرچه بیشتر اروپا
4. اولویت دادن به حاکمیت ملی

با تکیه به رکن آخر است که مکرون سال گذشته وقتی که گفت «فرانسه به حمله اتمی روسیه علیه اوکراین واکنش نشان نمی دهد» مورد شماتت قرار گرفت؛ چراکه فارغ از هرگونه «ابهام راهبردی»، دکترین هسته ای کشورش بر تامین منافع ملت استوار است. درواقع، بیرون ماندن از حلقه برنامه ریزی هسته ای ناتو، به رییس جمهور فرانسه مجال طرح چنین ادعایی را داد.

آلمان چه می گوید؟

فرانسه تنها عضو اتحادیه اروپا است که دارای تسلیحات هسته ای است. بااین حال، چندین عضو دیگر این اتحادیه ازجمله آلمان، میزبان تسلیحات هسته ای آمریکا هستند.

از سوی دیگر، در قاره سبز، خارج از دایره اتحادیه اروپا، علاوه بر فرانسه، فقط انگلیس به تسلیحات هسته ای مجهز است.

سخنان هفته گذشته ترامپ مبنی بر سلب حمایت واشینگتن از آن دسته از اعضای ناتو که سهم 2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را برای دفاع جمعی (ناتو) هزینه نکنند و حتی آزاد گذاشتن دست روسیه در حمله به آنها، بحث بازدارندگی هسته ای اروپا را بار دیگر سر زبان ها انداخت.

حتی آنهایی که مخالف سپر هسته ای اروپا هستند، به لزوم تشکیل ارتش مستقل اروپایی باور دارند

اروپایی ها از این می ترسند که مبادا با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، ناتو چتر حمایت هسته ای خود را از سرشان بردارد؛ برای همین است که آنها می خواهند سپر هسته ای خودشان را داشته باشند.

در این میان، «کریستین لیندنز» وزیر دارایی و رهبر حزب دموکرات آزاد در آلمان، تعارف را کنار گذاشت و از سیاستمداران خواست تا مدل جایگزینی را که می تواند شامل تسلیحات هسته ای انگلیس و فرانسه باشد، در نظر بگیرند.

او در مقاله ای برای روزنامه «فرانکفورتر آلگماینه زایتونگ» نوشت: «قوای راهبردی هسته ای فرانسه و بریتانیا در حال حاضر به امنیت اتحاد ما کمک می کنند. ما باید اظهارات اخیر دونالد ترامپ را به عنوان فراخوانی برای بازنگری بیشتر در مورد عنصر امنیت اروپا زیر چتر ناتو قلمداد کنیم. سوال این است: پاریس و لندن تحت چه شرایط سیاسی و مالی آماده حفظ یا تعمیم قابلیت های راهبردی خود برای امنیت جمعی خواهند بود؟ و در عوض، ما حاضریم چه سهمی داشته باشیم؟»

به ویژه جملات آخر این اظهارنظر را می توان به منزله استقبال از پیشنهاد مکرون درباره آغاز گفتگو های راهبردی برای استفاده از تسلیحات هسته ای فرانسه در دفاع از اروپا تلقی کرد.

به نظر می آید که آلمان هنوز هم از اینکه آمریکا درگیر فرضیه موازی کاری اتحادیه اروپا با ناتو شود، بیمناک و دایم به فکر تضمین دادن به واشینگتن است

در این میان، «مانفرد وبر» رهبر حزب راست میانه «مردم اروپایی» هم از ایده وزیر دارایی آلمان استقبال کرده است.

اگرچه، نسبت به چهار سال گذشته، سد بی اعتمادی ژرمن ها نسبت به پیشنهاد رییس جمهور فرانسه شکاف بزرگی برداشته است، همچنان در داخل کابینه برلین، صدا هایی در مخالفت با او شنیده می شود که از آن میان می توان به «بوریس پیستوریوس» وزیر دفاع و از اعضای حزب سوسیال دموکرات اشاره کرد. او هشدار داده که طرح چنین ادعایی آن هم در شرایطی که دورنمای روشنی از حضور دوباره ترامپ در کاخ سفید نداریم، دور از احتیاط است.

«ماری-اگنس استراک-زیمرمن» رییس کمیته دفاعی پارلمان آلمان هم با آقای وزیر هم عقیده است. او می گوید به جای این بلندپروازی ها بهتر است آمریکا را فارغ از اینکه سکان دارش چه کسی است، به ادامه مشارکت با اروپا ترغیب کنیم.

بااین حال، او هم مثل سایر اعضای اتحادیه اروپا به دفاع سایبری مشترک و ارتش اروپایی واحد باور دارد و می گوید فعلاً تمرکز باید بر این دو مورد باشد.

در اینجا به نظر می آید که آلمان هنوز هم از اینکه آمریکا درگیر فرضیه موازی کاری اتحادیه اروپا با ناتو شود، بیمناک و دایم به فکر تضمین دادن به واشینگتن است.

مثلاً فرانسه معتقد است که گفتگوی راهبردی درباره «بازدارندگی هسته ای» و نقش آن در حفاظت از اروپا می تواند در چارچوب راهبرد هسته ای ناتو مطرح شود؛ اما برلین از آن می ترسد که طرح چنین موضوعی تلاش برای تضعیف پیمان آتلانتیک شمالی ارزیابی شود.

انگلیس کجای معادله است؟

وقتی از اروپا سخن به میان می آید، همه ما تصویری یکپارچه از اتحادیه اروپا را تصور می کنیم؛ اما همه اعضای اتحادیه عضو ناتو نیستند و شماری از کشور های اروپایی عضو ناتو هم منافع خود را در همراهی با اتحادیه نمی بینند و بیش از آنکه به بروکسل متعهد باشند، راه هم پیمانی با واشینگتن را می پیمایند. برای سال های طولانی، اعضای قاره سبز تلاش کرده اند تا این شکاف عمیق را پنهان کنند و آن را زخمی ناچیز بر چهره اتحاد خود جا بزنند حال آنکه گاهی اتحادیه عنان خویشتن داری را از کف می دهد و اختلافات علنی می شود.

رابطه انگلیس-آمریکا بیش از آنکه فراآتلانتیکی باشد، آنگلوساکسونی است و بعید است که حتی با روی کار آمدن ترامپ یا هر سیاستمدار جمهوری خواهی در کاخ سفید، این معادله به هم بخورد

 فراموش نکنیم که بال شمالی ناتو (شامل دانمارک، هلند، نروژ، ایسلند، بلژیک، نروژ و انگلیس) با تبعیت از لندن، بیش از آنکه سرنوشت خود را به اتحادیه گره بزند، به لحاظ امنیتی وابسته به واشینگتن است.

به این ترتیب، بار دیگر که خواستیم اروپا را یک کل منسجم در نظر بگیریم، بهتر است در عقیده خود تجدیدنظر کنیم و در دام خوش بینی کاذب نیفتیم.

در بحث هسته ای، مسیله این است که «آیا انگلیس و فرانسه سلاح های خود را ذیل پکیجی به نام ناتو، در خدمت راهبرد بازدارندگی قرار می دهند یا نه.»

انگلیس می گوید که تسلیحات هسته ای این کشور تنها به اعتبار آمریکا و در «شرایط حاد دفاع از خود و دفاع از متحدان ناتو» مورد استفاده قرار خواهد گرفت. 

رابطه انگلیس-آمریکا بیش از آنکه فراآتلانتیکی باشد، آنگلوساکسونی است و بعید است که حتی با روی کار آمدن ترامپ یا هر سیاستمدار جمهوری خواهی در کاخ سفید، این معادله به هم بخورد. فرض بر این است که لندن در پکیج ناتو باقی می ماند.

بااین حال، همیشه اماواگر هایی وجود دارد. انگلیس امسال انتخابات پارلمانی را پیش رو دارد و بعد از 13 سال زمامداری محافظه کاران، ستاره اقبال حزب «کارگر» دوباره پرفروغ شده است. این حزب بی آنکه حرفی از تقسیم مزایای بازدارندگی هسته ای انگلیس بزند، وعده داده که در صورت پیروزی، همکاری های نظامی با اروپا را افزایش دهد.

کلام آخر

رابطه نامنسجم اعضای قاره سبز و تاب خوردن دایمی آنها بین ایتلاف هایی که در بعضی مناطق با هم همپوشانی ندارند، تفکیک منافع ملی از منافع جمعی و وابستگی به آمریکا در سطوح مختلف، راه رسیدنشان به یک چارچوب دفاعی مشترک را ناهموار می کند. بااین حال، آنها عطش سیری ناپذیری برای تحقق رویای «خودکفایی راهبردی» دارند.

از این گذشته، فارغ از تهدید ترامپ، اتحادیه اروپا هم مثل سایر حلقه های میانی قدرت، تصمیم گرفته که خود را از صف رویارویی آمریکا و چین کنار بکشد و تا جایی که ممکن است از نقطه «بی طرفی» به چشم انداز تشکیل نظم نوین جهانی نگاه کند. برای داشتن چنین نگاه بی طرفانه ای، داشتن حدی از استقلال ضروری است و برای همین، پیشنهاد رییس جمهور فرانسه روزبه روز خریداران بیشتری پیدا می کند.