چگونه ذهن مان ما را غافلگیر می کند

با در نظر گرفتن نحوه کارکرد ذهن در مغز ما، می توان متصور شد که در دنیای انگاره ها، خیالات، رؤیاها، خاطره ها و تفکرات، چقدر امکانات برای خلق دنیا های متفاوت، غیر از آنکه در آن زندگی می کنیم، مهیا می شود.

آفتاب نیوز :

عبدالرحمن نجل رحیم، مغزپژوه با در نظر گرفتن نحوه کارکرد ذهن در مغز ما، می توان متصور شد که در دنیای انگاره ها، خیالات، رؤیاها، خاطره ها و تفکرات، چقدر امکانات برای خلق دنیا های متفاوت، غیر از آنکه در آن زندگی می کنیم، مهیا می شود. اما اجبار زیستن در واقعیت موجود، تجربیات وسیع و گسترده خیال را محدود و مهار می کند.

 هنر تجسمی، از جمله نقاشی، یکی از امکاناتی است که به عده ای از افراد جامعه بشری اجازه می دهد تا تخیل و رؤیا های لایه های ذهن در مغز خود را ابراز کنند و به نمایش بگذارند. اما همه افراد شانس، امکانات و شرایط زمینه ای لازم درونی و بیرونی را پیدا نمی کنند که به این رهایی کنشی در راستای تولید و عرضه دنیا های خیالی خود در قالب هنر های تجسمی برسند.
 
اغلب دنیای انتزاعی مدام ساخته شده در عالم خیال مغز ما، فرصت عرض اندام پیدا نمی کند. ولی عده ای از این سد ها می گذرند و به طور حرفه ای وارد عرصه خلق نقاشی و مجسمه سازی می شوند و سعی می کنند با انتخاب و مهیاکردن امکانات آموزشی و رهاکردن خیال خود از قید های دست و پاگیر دیگر، به این وادی قدم بگذارند و هنرمند نقاش یا مجسمه ساز شوند.
 
انتظار عبثی نیست که از میان این گروه، نقاشان خلاق چندی در بازار هنر به شهرت هنری دست یابند. اما نکته مهم این است که در این گیر و دار، گاه به طور غافلگیرانه و غیرمنتظره ای، افرادی که ظاهرا به نظر نمی رسد شرایط زمینه ای لازم را داشته باشند، موفق می شوند که کنش های خلاقانه خود را برای بیان احساسات و خیالات و رؤیا های در خفا مانده خود، رها کنند و آثار قابل توجهی خلق کنند.

طبق مطالعات، این شانس و موقعیت استثنائی اغلب برای افرادی عادی در سن متوسط به بعد پیش می آید که فشار مسئولیت ها، باید و نباید های زندگی، حرمان ها، شکست ها، از دست دادن ها، امر و نهی ها، سرکوب ها، تنگنا های اقتصادی و اخلاقی، بگیر وببند ها در مقابله با واقعیت ها به حدی رسیده است که شانه خالی کردن از زیر بار گران آن ها دیگر چیزی را عوض نمی کند.
 
نوعی «باداباد گفتن» و «دل به دریا زدنی» شیطنت آمیز است، کودکانه رهاکردن دستان خود در ساختن دوباره رؤیاها، خاطره ها، خیال های جامانده در ذهن که مغز آن ها را همچنان از یاد نبرده است. این همه با استفاده از رنگ، قلم مو، کاغذ نقاشی، بوم، چوب، صدف های کنار دریا، دور ریز ها از جمله وسایل الکترونیکی از کار افتاده، گل سفالگری و هر آنچه تصور آن ممکن باشد، آفریده می شود. وقتی این نیروی خفته بیدار می شود و در دستان رها می شود، اول از همه خود فرد را غافلگیر و شگفت زده می کند.
 
چیزی نمی گذرد که اطرافیان را نیز شگفت زده و غافلگیر می کند، آن وقتی است که دیگر سیل راه افتاده است، خیالات طغیان کرده اند و بی صبرانه منتظر بیرون زدن در خطوط، حجم ها، فضا ها و رنگ ها، سر از پا نمی شناسند و دست ها وسواسانه به فرمان مغز در تقلای بیرون کشیدن رهایی یافتگان از زیر آوار خاطره ها، خیال ها و رؤیا های سال های دور و ساختن دوباره آنها، شب و روز نمی شناسند.
 
آن ها تنها با ساختن و آفریدن است که می توانند این تولد دوباره خود را با دیگران جشن بگیرند؛ دیگرانی که روز به روز بر تعداد و گستره آن ها افزوده می شود و شماری نیز حیران، انگشت بر لب، چه بسا رؤیا ها و خاطره ها و خیال های خود را در آثار آفریده شده ببینند؛ آن همه ذهنیات محبوس رهانشده ای که مدت های مدید در چنبره اقتضائات، مصلحت ها، عاقبت اندیشی ها، ملاحظه کاری ها، قیود و شروط زندگی روزمره گرفتار مانده اند.
 
بدیهی است که این کار، شهامت بازیگوشانه، سبک بالانه، همراه با دل به دریا زدن و روبه روشدن با خطر رسوایی آبرو ریزانه می خواهد. یک بازی میان میدان تمام عیار است. اما بدیهی است که حمایت بخواهد، تشویق لازم داشته باشد و پشتوانه فرهنگی بطلبد.
 
من این همه را زمانی دریافتم که حدود هفت سال پیش در پی مطالعات مغزپژوهانه خود، مستندی به نام «فصلی برای بودن» از چهار هنرمند زن نقاش ساختم که در فاصله میان سالی و کهن سالی دست به کار خلاقانه هنری زده بودند: صغری عبدالهی (مجسمه ساز)، فخری گلستان (سفالگر)، اکرم سرتختی (نقاش) و مکرمه قنبری (نقاش). آشناشدن با این هنرمندان برای من تجربه ای گرانبها و همیشه به یادماندنی خواهد بود.
 
چقدر متأسف شدم که در خرداد امسال نتوانستم به نمایشگاه «ناگهان در ۸۴ سالگی»، در گالری گلستان به دیدار دو سال نقاشی رأفت صراف بروم؛ مادربزرگی که در ۸۴ سالگی برای گریز از دست بیماری، اتفاقی دست به قلم های رنگی برد و ناگهان به توان خلاقانه نقاشی خود پی برد و تا ۸۶ سالگی، شب از روز باز نشناخت و بی تابانه آفرید.