آیا بیت کوین قانونی است

وضعیت قانونی بیت کوین در ایران و بسیاری از نقاط جهان، موضوعی پیچیده و در حال تحول است. در حال حاضر، نگهداری و معامله بیت کوین توسط افراد در ایران جرم محسوب نمی شود، اما استفاده از آن در سیستم بانکی و مالی کشور ممنوع است. از سوی دیگر، استخراج بیت کوین با رعایت مقررات و اخذ مجوز از مراجع ذی صلاح، به عنوان یک صنعت به رسمیت شناخته شده است.

همانطور که تکنولوژی های مالی نوین نظیر بیت کوین و سایر رمز ارزها به سرعت در حال گسترش هستند، قانون گذاری و تعیین تکلیف حقوقی آن ها نیز به یکی از مهم ترین چالش های دولت ها و نهادهای نظارتی در سراسر جهان تبدیل شده است. این ابهام قانونی، سوالات متعددی را برای فعالان، سرمایه گذاران و حتی کاربران عادی این حوزه ایجاد کرده است. در این مقاله، به بررسی جامع رویکردهای اتخاذ شده در قبال بیت کوین، به خصوص در ایران، و همچنین نگاهی به وضعیت جهانی آن خواهیم داشت.

بلاتکلیفی

ورود هر پدیده نوظهور به عرصه اجتماع و اقتصاد، همواره با دوره ای از بلاتکلیفی قانونی همراه است. بیت کوین و ارزهای دیجیتال نیز از این قاعده مستثنی نیستند. با گذشت بیش از یک دهه از پیدایش بیت کوین، هنوز یک چارچوب قانونی شفاف و یکپارچه در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، برای آن وجود ندارد. این عدم وضوح، به معنای جرم بودن مطلق فعالیت ها نیست، بلکه به دلیل نبود قوانین صریح، وضعیت حقوقی آن در هاله ای از ابهام قرار دارد.

در ایران، طبق اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها، تا زمانی که عملی به صراحت در قانون جرم انگاری نشده باشد، نمی توان آن را جرم تلقی کرد. بنابراین، صرف خرید و فروش یا نگهداری بیت کوین توسط اشخاص، در حال حاضر مجازات کیفری ندارد. با این حال، این به معنای قانونی بودن و مورد حمایت قرار گرفتن تمامی فعالیت های مرتبط نیست و ریسک های خاص خود را به همراه دارد. این وضعیت، لزوم تدوین مقررات جامع و شفاف را بیش از پیش نمایان می سازد تا هم از سوءاستفاده ها جلوگیری شود و هم راه برای بهره برداری از فرصت های این فناوری نوین هموار گردد.

بانک مرکزی و بیانیه اش

در ایران، بانک مرکزی به عنوان نهاد اصلی متولی سیاست های پولی و ارزی، یکی از اولین مراجعی بود که نسبت به پدیده ارزهای دیجیتال واکنش نشان داد. در تاریخ ۹ دی ماه ۱۳۹۶، این نهاد بیانیه ای صادر کرد که بر اساس آن، به کارگیری ابزارهایی مانند بیت کوین و سایر ارزهای مجازی در تمامی مراکز پولی و مالی تحت نظارت خود، شامل بانک ها، صرافی ها و موسسات اعتباری، ممنوع اعلام شد. این بیانیه، با هدف جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی، به ویژه در زمینه پولشویی و تامین مالی تروریسم، و همچنین حفظ ثبات مالی کشور صادر شد.

نکته حائز اهمیت این است که این ممنوعیت، عمدتاً متوجه نهادهای مالی رسمی بود و به طور مستقیم، خرید و فروش و نگهداری ارزهای دیجیتال توسط اشخاص حقیقی را جرم تلقی نمی کرد. با این حال، پیامدهای این بیانیه شامل مسدودسازی برخی وب سایت های فعال در زمینه مبادلات رمز ارزها بود. معاون وقت فناوری های نوین بانک مرکزی نیز در آن زمان تاکید کرد که این بیانیه، سیاست قطعی و تغییرناپذیری نیست و می تواند با توجه به شرایط و تحولات آینده، مورد بازنگری قرار گیرد. این موضع نشان دهنده رویکرد محتاطانه و در عین حال منعطف دولت در قبال این پدیده نوظهور بود.

بیت کوین نه اما رمز ارز ملی بله

با وجود موضع محتاطانه و محدودیت های اعمال شده توسط بانک مرکزی در خصوص استفاده از بیت کوین و سایر رمز ارزهای غیرمتمرکز در سیستم مالی رسمی، این نهاد به طور همزمان، طرح توسعه رمز ارز ملی را در دستور کار خود قرار داد. این رویکرد دوگانه، بیانگر تمایل دولت به بهره برداری از مزایای فناوری بلاکچین، اما تحت کنترل و نظارت کامل حاکمیتی است. هدف از ایجاد رمز ارز ملی، که پشتوانه آن ریال ایران خواهد بود، می تواند شامل اهدافی نظیر تسهیل مبادلات داخلی، کاهش هزینه های تراکنش، افزایش شفافیت در نظام پرداخت و حتی به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم ها باشد.

این اقدام، سوالاتی را در مورد ماهیت و فلسفه وجودی ارزهای دیجیتال مطرح می کند. در حالی که بیت کوین بر پایه غیرمتمرکز بودن و عدم نیاز به واسطه بنا شده است، رمز ارز ملی به صورت متمرکز و تحت مدیریت بانک مرکزی خواهد بود. این تفاوت اساسی، نشان دهنده اولویت های متفاوت در رویکرد به فناوری بلاکچین است. از یک سو، نگرانی های مربوط به حاکمیت پولی و کنترل جریان های مالی وجود دارد که منجر به ممنوعیت یا محدودیت بیت کوین می شود، و از سوی دیگر، پتانسیل های بلاکچین برای بهبود زیرساخت های مالی و مقابله با چالش های اقتصادی، دولت را به سمت توسعه رمز ارز بومی سوق می دهد. این تحول، نشان دهنده یک تغییر پارادایم در درک و پذیرش فناوری های نوین مالی در کشور است.

خرید و فروش بیت کوین ممنوع است اما استخراج آن به عنوان یک صنعت پذیرفته شد

یکی از مهم ترین و در عین حال پیچیده ترین جنبه های قانونی بودن بیت کوین در ایران، تمایز میان خرید و فروش و استخراج آن است. در حالی که بانک مرکزی استفاده از بیت کوین در نظام بانکی و مبادلات رسمی را ممنوع اعلام کرده، اما استخراج بیت کوین به عنوان یک فعالیت صنعتی و قانونی به رسمیت شناخته شده است. این تصمیم، که توسط هیئت دولت و با همکاری نهادهایی مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) و شورای عالی فضای مجازی اتخاذ شد، گامی مهم در جهت ساماندهی این حوزه و بهره برداری از پتانسیل های اقتصادی آن محسوب می شود.

پذیرش استخراج به عنوان یک صنعت، به این معناست که ماینرها می توانند با رعایت مقررات خاص و اخذ مجوزهای لازم، به فعالیت بپردازند. این مجوزها شامل ثبت نام در سامانه بهین یاب و دریافت جواز تاسیس و پروانه بهره برداری از وزارت صمت است. این رویکرد، در تلاش است تا از خروج ارز جلوگیری کرده و با استفاده از ظرفیت های انرژی کشور، درآمدزایی ارزی داشته باشد. با این حال، این پذیرش، به معنای قانونی شدن کامل خرید و فروش و استفاده از بیت کوین به عنوان وسیله پرداخت در کلیه مبادلات نیست و هنوز این بخش از فعالیت ها در هاله ای از ابهام و محدودیت قرار دارد. این دوگانگی، نشان دهنده تلاش دولت برای مدیریت ریسک ها و در عین حال بهره برداری از فرصت های بلاکچین است.

از آذری جهرمی اصرار، از مخالفان انکار

موضوع رمز ارزها و فناوری بلاکچین در ایران، همواره صحنه جدال دیدگاه های مختلف در بدنه دولت و حاکمیت بوده است. در یک سو، برخی مقامات و کارشناسان، از جمله محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت، بر لزوم پذیرش و همگام شدن با این تکنولوژی های نوین اصرار داشتند. آذری جهرمی بارها بر پتانسیل های بلاکچین در حوزه های مختلف، از جمله اقتصاد دیجیتال، تاکید کرده و آن را فرصتی برای پیشرفت کشور و دور زدن تحریم ها دانسته بود. او حتی از طرح هایی برای ایجاد پلتفرم های مبتنی بر بلاکچین برای تسهیل مبادلات بین المللی سخن گفته بود که نشان دهنده دیدگاه پیشرو او در این زمینه بود.

در سوی دیگر، برخی نهادهای نظارتی و بخش هایی از دولت، به دلیل نگرانی های امنیتی، مالی و اقتصادی، رویکرد محتاطانه تر و حتی مخالفانه ای در پیش گرفته بودند. این نگرانی ها عمدتاً شامل مسائلی نظیر پولشویی، تامین مالی تروریسم، نوسانات شدید قیمتی، و عدم چارچوب قانونی مشخص برای نظارت بر مبادلات بود. این تقابل دیدگاه ها، منجر به کندی در فرآیند قانون گذاری و ایجاد ابهام در وضعیت قانونی بیت کوین و سایر رمز ارزها در کشور شده است. با این حال، اصرار حامیان و افزایش آگاهی عمومی، به تدریج مسیر را برای پذیرش و ساماندهی این فناوری هموارتر کرده است.

استخراج بیت کوین چیست

استخراج بیت کوین (Bitcoin mining) فرآیندی حیاتی در شبکه بلاکچین بیت کوین است که به واسطه آن، تراکنش ها تأیید، امن می شوند و بیت کوین جدید تولید می شود. ماینرها، که در واقع کامپیوترهای قدرتمندی با سخت افزارهای تخصصی (معمولاً دستگاه های ASIC) هستند، رقابتی را برای حل مسائل پیچیده رمزنگاری آغاز می کنند. اولین ماینری که مسئله را حل کند، حق اضافه کردن بلوک جدیدی از تراکنش ها را به بلاکچین پیدا کرده و به عنوان پاداش، مقداری بیت کوین تازه ضرب شده دریافت می کند.

این فرآیند که به اثبات کار (Proof of Work) معروف است، نه تنها به امنیت شبکه کمک می کند و از خرج کردن دوباره یک بیت کوین جلوگیری می نماید، بلکه منبع اصلی تولید بیت کوین جدید نیز به شمار می رود. هدف اصلی از استخراج، حفظ یکپارچگی و امنیت شبکه غیرمتمرکز بیت کوین است. اما با توجه به ارزش بالای بیت کوین و پاداش قابل توجهی که به ماینرها تعلق می گیرد، این فعالیت به یک صنعت تجاری بزرگ و پرسود تبدیل شده است. این جذابیت اقتصادی، باعث شده تا استخراج در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، مورد توجه قرار گیرد و بحث های قانونی و مقرراتی پیرامون آن شکل بگیرد.

استخراج بیت کو ین در ایران

در ایران، استخراج بیت کوین به عنوان یک صنعت پذیرفته شده و قانونی است، اما مشروط به رعایت مقررات و اخذ مجوزهای لازم از دولت. متقاضیان این فعالیت باید ابتدا در سامانه بهین یاب وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) ثبت نام کرده و سپس برای دریافت جواز تاسیس و پروانه بهره برداری اقدام نمایند. این چارچوب قانونی، با هدف ساماندهی فعالیت ماینرها، نظارت بر مصرف انرژی و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی تدوین شده است. یکی از شروط اصلی برای دریافت مجوز، حداقل مصرف انرژی ۱۰۰ کیلووات و استفاده از حداقل ۵۰ دستگاه ماینر است که نشان دهنده تمایل دولت به صنعتی سازی این فعالیت است.

با این حال، استخراج بیت کوین در ایران با چالش هایی نیز همراه است. محدودیت در دسترسی به تجهیزات تخصصی استخراج مانند دستگاه های ASIC، که عمدتاً از طریق واردات تامین می شوند، باعث افزایش هزینه ها می شود. همچنین، پایداری اینترنت که برای اتصال مداوم به شبکه بلاکچین ضروری است، در برخی مناطق ممکن است با اختلال مواجه شود. علاوه بر این، مصرف بالای برق توسط دستگاه های ماینر، در فصول اوج مصرف برق می تواند منجر به محدودیت هایی از سوی دولت و شرکت های برق شود. این چالش ها، در کنار فرصت های سرمایه گذاری و درآمدزایی، ابعاد مختلف استخراج بیت کوین در ایران را شکل می دهند.

جایگاه ایران در بین کشورها

با وجود چالش ها و مقررات خاص، ایران توانسته است جایگاه قابل توجهی در نقشه جهانی استخراج بیت کوین کسب کند. طبق آمار و گزارش های بین المللی، ایران در حال حاضر در رتبه هشتم جهان از نظر سهم در استخراج بیت کوین قرار دارد. این جایگاه، عمدتاً به دلیل دسترسی به منابع انرژی نسبتاً ارزان، به ویژه در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر، و همچنین علاقه و استقبال فعالان داخلی از این حوزه به دست آمده است. این موضوع نشان می دهد که با وجود تحریم ها و محدودیت ها، پتانسیل های قابل توجهی در این صنعت در کشور وجود دارد.

در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو، ایالات متحده با سهمی حدود ۳۵.۴ درصد، در جایگاه نخست قرار دارد و پس از آن کشورهایی نظیر قزاقستان (۱۸.۱ درصد)، روسیه (۱۱.۲۳ درصد) و کانادا (۹.۵۵ درصد) قرار می گیرند. کشورهایی مانند ایرلند، مالزی و آلمان نیز سهم قابل توجهی در این صنعت دارند. سهم ۳.۱ درصدی ایران در این بازار جهانی، نشان دهنده اهمیت این فعالیت برای اقتصاد کشور و لزوم قانون گذاری و حمایت بیشتر از آن برای افزایش بهره وری و سرمایه گذاری در این حوزه است. این وضعیت، بر اهمیت توسعه چارچوبهای قانونی و زیرساختی مناسب تاکید می کند.

استخراج بیت کوین در آمریکا

وضعیت استخراج بیت کوین در ایالات متحده آمریکا، برخلاف بسیاری از کشورها، یکپارچه نیست و هر ایالت صلاحیت قضایی خاص خود را در این زمینه دارد. این پراکندگی قانونی، منجر به ایجاد محیط های متنوعی برای ماینرها شده است. برخی ایالت ها مانند نیویورک، به دلیل نگرانی های زیست محیطی و مصرف انرژی بالا، مقررات سختگیرانه ای را برای استخراج رمز ارزها وضع کرده اند و ماینرها ملزم به اخذ مجوزهای خاص و رعایت محدودیت های مصرف انرژی هستند. این رویکرد، با هدف کنترل تاثیرات محیطی فعالیت های استخراج و تضمین پایداری منابع انرژی صورت می گیرد.

در مقابل، ایالت هایی مانند تگزاس به دلیل دسترسی فراوان به منابع انرژی ارزان قیمت، اعم از تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر، به مقصدی جذاب برای شرکت های بزرگ استخراج بیت کوین تبدیل شده اند. این ایالت با سیاست های حمایتی و زیرساخت های مناسب، به دنبال جذب سرمایه گذاری در این صنعت و تبدیل شدن به قطب استخراج در جهان است. این تفاوت در رویکردها، نشان دهنده تلاش های مختلف دولت های محلی برای موازنه میان فرصت های اقتصادی بلاکچین و چالش های زیست محیطی و زیرساختی آن است. مالیات بر فعالیت های استخراج نیز در هر ایالت می تواند متفاوت باشد.

استخراج بیت کوین در چین

کشور چین تا سال های اخیر، یکی از بزرگ ترین مراکز استخراج بیت کوین در جهان و قطب اصلی فعالیت ماینرها بود. سهم این کشور در شبکه جهانی بلاکچین بیت کوین بسیار چشمگیر بود و بسیاری از مزارع استخراج بزرگ و شرکت های تولیدکننده سخت افزار ماینینگ در این کشور مستقر بودند. با این حال، در سال های اخیر، دولت چین به تدریج محدودیت ها و ممنوعیت هایی را بر فعالیت استخراج رمز ارزها اعمال کرد. این اقدامات، که با نگرانی هایی در مورد مصرف بالای انرژی، ریسک های مالی، پولشویی و عدم کنترل بر جریان های مالی همراه بود، در نهایت به ممنوعیت کامل استخراج بیت کوین در این کشور منجر شد.

این تصمیم قاطع، تاثیرات گسترده ای بر شبکه جهانی بیت کوین گذاشت و باعث کاهش قابل توجهی در ظرفیت محاسباتی (هش ریت) شبکه شد. بسیاری از ماینرها مجبور به تعطیلی فعالیت های خود یا مهاجرت به کشورهای دیگر شدند. این رویداد، نشان دهنده قدرت دولت ها در تاثیرگذاری بر اکوسیستم رمز ارزها و لزوم توجه به مقررات محلی در تصمیم گیری برای سرمایه گذاری در این حوزه است. ممنوعیت چین، منجر به توزیع جغرافیایی بیشتر استخراج در سراسر جهان و افزایش سهم کشورهایی نظیر ایالات متحده و قزاقستان شد.

پایان معافیت مالیاتی ارز دیجیتال در برزیل

وضعیت قانونی رمز ارزها در سطح جهان به سرعت در حال تغییر است و مالیات بر سود حاصل از آن ها یکی از مهم ترین جنبه هایی است که دولت ها به آن توجه می کنند. برزیل، به عنوان یکی از اقتصادهای بزرگ آمریکای لاتین، نمونه ای از این تحولات است. در گذشته، این کشور برای برخی از فعالیت های مرتبط با ارزهای دیجیتال، معافیت مالیاتی در نظر گرفته بود که این امر می توانست سرمایه گذاری در این حوزه را تشویق کند. با این حال، با گسترش پذیرش و افزایش ارزش بیت کوین و سایر رمز ارزها، دولت برزیل تصمیم به بازنگری در مقررات مالیاتی خود گرفت.

پایان معافیت مالیاتی به این معناست که سود حاصل از خرید و فروش و سرمایه گذاری در رمز ارزها، مشمول مالیات بر عایدی سرمایه خواهد شد. این تغییر رویکرد، نشان دهنده تلاش دولت برزیل برای کسب درآمد از این بازار رو به رشد و همچنین ساماندهی بیشتر آن است. چنین اقداماتی در کشورهای مختلف، حاکی از آن است که رمز ارزها دیگر تنها یک پدیده حاشیه ای نیستند، بلکه به بخشی از اقتصاد رسمی تبدیل شده اند که نیازمند چارچوبهای قانونی و مالیاتی مشخص هستند. این تحولات، بر اهمیت آگاهی از مقررات مالیاتی در هر صلاحیت قضایی برای فعالان بازار ارزهای دیجیتال تاکید می کند.

در ایران، استخراج بیت کوین به عنوان یک صنعت قانونی شناخته شده و با اخذ مجوز از وزارت صمت امکان پذیر است، اما خرید و فروش و استفاده از آن در سیستم بانکی ممنوع است.

بانک مرکزی ایران، در حالی که استفاده از بیت کوین را در سیستم بانکی ممنوع کرده، به دنبال توسعه رمز ارز ملی با پشتوانه ریال است.

سوالات متداول

آیا بیت کوین قانونی است؟

در ایران، نگهداری و مبادله بیت کوین و سایر رمز ارزها توسط اشخاص حقیقی جرم محسوب نمی شود، اما استفاده از آن در سیستم بانکی و مالی کشور ممنوع است. بنابراین، وضعیت آن نه به طور کامل قانونی و نه به طور کامل غیرقانونی است و در یک منطقه خاکستری قرار دارد.

آیا استخراج بیت کوین قانونی است؟

بله، استخراج بیت کوین در ایران قانونی است و به عنوان یک صنعت شناخته می شود. ماینرها می توانند با اخذ مجوز از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) و رعایت مقررات مربوط به مصرف انرژی، به فعالیت بپردازند.

کلاهبرداری بیت کوین را چگونه و در کجا گزارش دهیم؟

در صورت وقوع کلاهبرداری مرتبط با بیت کوین یا سایر رمز ارزها، می توانید از طریق پلیس فتا و مراجع قضایی اقدام به طرح شکایت نمایید. مهم نیست موضوع مستقیماً بیت کوین باشد، بلکه اصل کلاهبرداری قابل پیگیری است.