خلاصه کتاب چگونه بگوییم تا بچه ها یاد بگیرند ( نویسنده آدل فابر، الین مازلیش )

برای برقراری ارتباط موثر و عمیق با کودکان و فراهم آوردن بستری برای یادگیری و همکاری آن ها، کتاب چگونه بگوییم تا بچه ها یاد بگیرند نوشته آدل فابر و الین مازلیش راهکارهای عملی و اثربخشی ارائه می دهد. این کتاب به والدین و معلمان کمک می کند تا با شناخت دقیق چالش های ارتباطی، مهارت های لازم برای جلب همکاری، مدیریت احساسات و تقویت مسئولیت پذیری در کودکان را فرا گیرند.

آدل فابر و الین مازلیش، با تکیه بر تجربیات گسترده خود از برگزاری کارگاه های آموزشی برای والدین و معلمان، راهنمایی جامع را ارائه داده اند که به مخاطبان خود می آموزد چگونه با کودکان خود صحبت کنند تا نه تنها به حرف هایشان گوش دهند، بلکه با اشتیاق به یادگیری بپردازند و مهارت های زندگی را در خود پرورش دهند. این اثر ارزشمند، فراتر از یک کتاب تربیتی صرف، به عنوان یک راهنمای عملی و تحول آفرین در حوزه ارتباط با کودک شناخته می شود و بر اهمیت همدلی، احترام متقابل و توانمندسازی کودکان تأکید دارد. هدف از این خلاصه جامع، ارائه عصاره ای دقیق از مهم ترین آموزه ها و تکنیک های این کتاب است تا مخاطبان پرمشغله بتوانند در کوتاه ترین زمان ممکن، به بینشی عمیق از محتوای آن دست یابند و اصول کلیدی آن را در زندگی روزمره خود به کار ببندند.

چرا این کتاب همچنان مرجع است؟

کتاب چگونه بگوییم تا بچه ها یاد بگیرند (How To Talk So Kids Can Learn) بیش از چهار دهه است که به عنوان یکی از مهم ترین منابع در زمینه تربیت فرزند و ارتباطات موثر با کودکان شناخته می شود و با گذشت زمان، اعتبار و تأثیرگذاری آن افزایش یافته است. دلیل اصلی ماندگاری و مرجعیت این کتاب، رویکرد عمیق و کاربردی آن است که بر پایه احترام متقابل، همدلی و توانمندسازی کودکان بنا شده است. این کتاب به جای تمرکز بر کنترل یا تحمیل قدرت، به والدین و معلمان می آموزد که چگونه به نیازهای اساسی کودکان پاسخ دهند و به آن ها کمک کنند تا احساس دیده شدن، شنیده شدن و استقلال داشته باشند.

آموزه های فابر و مازلیش، به مخاطبان نشان می دهد که تغییر در شیوه ارتباطی بزرگسالان، نه تنها به حل مشکلات رفتاری کودکان کمک می کند، بلکه زمینه را برای رشد شخصیتی سالم، افزایش عزت نفس و تشویق به همکاری فعالانه فراهم می آورد. این کتاب، با ارائه مثال های ملموس و تکنیک های قابل اجرا، چالش های رایج ارتباطی را به فرصت هایی برای رشد و یادگیری تبدیل می کند و به والدین و معلمان ابزارهایی می دهد تا با همدلی، به جای سرزنش یا تنبیه، به کودکانشان نزدیک شوند و رابطه قوی و مثبتی با آن ها برقرار کنند. این رویکرد، نه تنها برای کودکان مفید است، بلکه به بزرگسالان نیز کمک می کند تا در نقش خود به عنوان مربی یا والد، احساس رضایت و اثربخشی بیشتری داشته باشند.

خلاصه جامع فصل به فصل کتاب

این بخش به بررسی عمیق و کاربردی هر فصل از کتاب چگونه بگوییم تا بچه ها یاد بگیرند می پردازد تا خوانندگان بتوانند مهم ترین آموزه ها، تکنیک ها و مثال های اصلی را به دقت درک کنند و در تعاملات روزمره خود با کودکان به کار ببرند.

فصل 1: چگونه می توان با احساسی که مانع از یادگیری است کنار آمد؟

ایده اصلی این فصل بر این حقیقت استوار است که احساسات، به ویژه احساسات منفی، می توانند به مانعی بزرگ در مسیر یادگیری و همکاری کودکان تبدیل شوند. نویسندگان تأکید می کنند که اولین گام برای کمک به کودک، پذیرش و اعتباربخشی به احساسات اوست، نه نادیده گرفتن، انکار یا سرکوب آن ها. وقتی کودکی احساس می کند که احساساتش درک و پذیرفته شده اند، نه تنها از بار هیجانی او کاسته می شود، بلکه آمادگی بیشتری برای گوش دادن و همکاری پیدا می کند.

تکنیک های کلیدی:

• گوش دادن فعال: به کودک اجازه دهید بدون قضاوت صحبت کند و احساساتش را بیان کند. این کار به او حس امنیت و درک شدن می دهد.
• بازتاب احساسات (نام گذاری احساسات): احساسی که کودک بیان می کند را با کلمات خودتان بازتاب دهید. مثلاً به جای هیچی نیست که گریه کنی، بگویید: به نظر میاد خیلی ناراحتی که اسباب بازیت خراب شده. این کار به کودک کمک می کند تا احساسات خود را شناسایی و نام گذاری کند و بفهمد که شما او را درک می کنید.
• ارائه فضای امن برای ابراز احساسات: به کودک اجازه دهید تا غم، خشم، ترس یا ناامیدی خود را بدون ترس از قضاوت یا تنبیه بیان کند. گاهی تنها بودن با احساساتش یا حتی ابراز آن ها از طریق نقاشی یا بازی می تواند کمک کننده باشد.

چرا این مهم است؟ پذیرش احساسات کودک ارتباط مستقیمی با آمادگی او برای یادگیری و همکاری دارد. کودکانی که احساساتشان نادیده گرفته می شود، اغلب با ناامیدی و سردرگمی بیشتری مواجه می شوند و انرژی ذهنی آن ها صرف مقابله با احساسات سرکوب شده می شود، نه تمرکز بر یادگیری یا انجام وظایف.

وقتی که احساسات نادیده گرفته می شوند، دانش آموز به آسانی ناامید می شود. اما وقتی احساسات منفی توصیف و پذیرفته می شوند، دانش آموز ترغیب می شود که به تلاشش ادامه دهد.

فصل 2: هفت مهارتی که کودکان را ترغیب به همکاری می کند

این فصل بر ارائه راهکارهای عملی و بدون زور و اجبار برای جلب همکاری کودکان تمرکز دارد. این تکنیک ها به والدین و معلمان کمک می کنند تا محیطی مبتنی بر احترام و درک متقابل ایجاد کنند که در آن کودکان با اشتیاق بیشتری مشارکت می کنند.

تکنیک های ۷ گانه:

1. بیان احساسات خود (بدون سرزنش): به جای سرزنش کردن کودک، احساس خود را در مورد رفتارش بیان کنید. مثلاً به جای تو چقدر بی مسئولیتی که اسباب بازی هات رو جمع نکردی، بگویید: وقتی اسباب بازی ها روی زمین می مونن، من نگران می شم که کسی پاش لیز بخوره و بیفته. این کار به کودک کمک می کند تا تأثیر اعمالش را درک کند بدون اینکه احساس گناه یا شرم کند.
2. توصیف آنچه می بینید (واقعیت گویی): به جای دستور دادن یا قضاوت کردن، صرفاً وضعیت را توصیف کنید. مثلاً به جای چرا هنوز لباسات رو نپوشیدی؟ دیر شد!، بگویید: ساعتو نگاه کن، عقربه ها به سمت هفت هستن و لباسات هنوز روی تختن. این توصیف واقعیت، مسئولیت تصمیم گیری و اقدام را به عهده کودک می گذارد.
3. دادن اطلاعات (آموزش غیرمستقیم): به جای سخنرانی یا موعظه، اطلاعات لازم را در اختیار کودک قرار دهید تا خودش به نتیجه برسد. مثلاً به جای از روی میز نیا پایین، خطرناکه!، بگویید: میز برای غذا خوردنه، اگه از روش بالا و پایین بری، ممکنه تعادلت بهم بخوره و بیفتی.
4. ارائه انتخاب ها (حس کنترل): به کودک فرصت انتخاب بدهید تا حس کنترل بر موقعیت را تجربه کند. این کار مقاومت را کاهش می دهد. مثلاً به جای الان باید مشقات رو بنویسی، بگویید: دوست داری اول مشق ریاضیتو بنویسی یا املا؟ یا می خوای الان مشقاتو انجام بدی یا بعد از ده دقیقه استراحت؟
5. پرهیز از سوالات و دستورات مستقیم: گاهی اوقات کمتر حرف زدن و ایجاد فرصت برای اقدام کودک، موثرتر است. به جای سوالات تکراری، از لحنی دعوت کننده استفاده کنید. مثلاً به جای کی میزی رو جمع می کنی؟، می توانید سکوت کنید و فقط به ظرف های روی میز اشاره کنید.
6. حل مسئله مشارکتی (مقدمه فصل ۴): کودک را در فرایند یافتن راه حل برای مشکلات شریک کنید. این مهارت پایه و اساس همکاری طولانی مدت است و در فصل ۴ به تفصیل بررسی می شود.
7. نوشتن یادداشت ها (تکنیکی خلاقانه): برای جلوگیری از تکرار دستورات و تذکرات، از یادداشت های کوچک و بامزه استفاده کنید. مثلاً یک نقاشی از یک مسواک با نوشته منو یادت نره! روی آینه حمام. این کار حس استقلال و مسئولیت پذیری را در کودک تقویت می کند.

فصل 3: خطرات تنبیه: شیوه های دیگری که به انضباط فردی می انجامد

این فصل به تفصیل معایب و پیامدهای منفی تنبیه بدنی و کلامی را بررسی می کند و جایگزین های سازنده ای را برای ایجاد انضباط درونی در کودکان ارائه می دهد. نویسندگان معتقدند که تنبیه، هرچند ممکن است به سرعت یک رفتار را متوقف کند، اما به مرور زمان به رابطه آسیب می رساند، باعث کینه، ترس و دروغگویی می شود و فرصت یادگیری واقعی و درونی سازی ارزش ها را از کودک سلب می کند.

جایگزین های تنبیه:

• پذیرش احساسات کودک (در مواجهه با رفتار نامناسب): حتی زمانی که کودک رفتار نامناسبی از خود نشان می دهد، ابتدا احساسات او را درک کنید. مثلاً می فهمم که از خواهرت عصبانی هستی، اما زدن کار درستی نیست. این کار به کودک کمک می کند تا بین احساس و رفتار تمایز قائل شود.
• بیان قاطعانه محدودیت ها و انتظارات: بدون خشم یا سرزنش، مرزها را به وضوح و قاطعیت بیان کنید. مثلاً من اجازه نمی دم به خودت یا به دیگران آسیب بزنی. یا به یاد داشته باش، اسباب بازی ها باید توی کمد باشن.
• ارائه راه حل های جبرانی برای اشتباهات: به جای تمرکز بر مجازات، کودک را به جبران اشتباهش ترغیب کنید. اگر چیزی را شکسته، چگونه می تواند آن را تعمیر کند یا هزینه آن را جبران کند؟ اگر کسی را ناراحت کرده، چگونه می تواند دلجویی کند؟
• کمک به کودک برای فکر کردن به راه حل: با سوالات راهنما، کودک را تشویق کنید تا خودش به پیامدهای رفتارش فکر کند و راه حل هایی برای بهبود آن بیابد. چه کاری می تونی بکنی تا این مشکل حل بشه؟
• آموزش پیامدهای طبیعی و منطقی: اجازه دهید کودک پیامدهای طبیعی و منطقی اعمالش را تجربه کند (البته در صورتی که ایمن و بی خطر باشد). مثلاً اگر لباس هایش را روی زمین بریزد، خودش باید آن ها را بشورد. این تجربیات، درس های ارزشمندی برای مسئولیت پذیری به همراه دارد.

فصل 4: حل مشکلات با کمک یکدیگر: شش گام تضمین کننده خلاقیت و تعهد کودکان

این فصل به معرفی فرایند حل مسئله مشارکتی به عنوان ابزاری قدرتمند برای حل تعارضات و چالش های خانوادگی یا کلاسی می پردازد. این روش، برخلاف رویکردهای تحکمی، به کودکان اجازه می دهد تا در یافتن راه حل ها سهم داشته باشند و در نتیجه، تعهد بیشتری نسبت به اجرای آن ها پیدا کنند.

شش گام حل مسئله:

1. توصیف مشکل: به وضوح مشکل را از دیدگاه خودتان بیان کنید و از کودک نیز بخواهید مشکل را از دید خودش مطرح کند. مهم است که هر دو طرف احساس شنیده شدن داشته باشند و مشکل به روشنی تعریف شود. مثلاً: وقتی که وسایلت رو وسط اتاق می ذاری، من نگران می شم که کسی پاش بهشون بخوره و بیفته.
2. برانگیختن ایده ها (طوفان فکری): بدون قضاوت یا فیلتر کردن، از هر دو طرف بخواهید هر راه حلی که به ذهنشان می رسد را بیان کنند. همه ایده ها، حتی عجیب ترین آن ها، باید نوشته شوند. این مرحله به خلاقیت و حس مشارکت دامن می زند.
3. ارزیابی ایده ها: پس از لیست کردن همه ایده ها، تک تک آن ها را با هم بررسی کنید. نقاط قوت و ضعف هر راه حل را با همدیگر بسنجید. این ایده خوبه، اما اگه این کارو بکنیم، چی میشه؟
4. انتخاب راه حل: یک یا دو راه حل را که برای هر دو طرف قابل قبول است و به نظر می رسد بهترین نتیجه را می دهد، انتخاب کنید. این راه حل باید توافقی باشد.
5. اجرا: زمانی برای اجرای راه حل مشخص کنید و مسئولیت ها را تقسیم کنید. چه کسی چه کاری انجام می دهد و چه زمانی؟
6. پیگیری: پس از مدتی، نتایج راه حل را بررسی کنید. آیا مؤثر بود؟ آیا نیاز به تغییر دارد؟ این مرحله نشان می دهد که شما به نتیجه اهمیت می دهید و آماده همکاری بیشتر هستید.

فصل 5: تحسینی که تحقیر نمی کند، نقدی که آسیب نمی رساند

این فصل به اهمیت نوع و شیوه تحسین و نقد در تربیت کودکان می پردازد و تفاوت بین تحسین توصیفی و تحسین قضاوت کننده را روشن می کند. نویسندگان تأکید می کنند که تحسین باید بر تلاش، فرآیند و رشد کودک تمرکز کند، نه بر هوش یا استعداد ثابت او. تحسین قضاوت کننده (مثلاً تو خیلی باهوشی!) می تواند کودک را به سمت ترس از شکست سوق دهد، در حالی که تحسین توصیفی (مثلاً چقدر خوب روی این مسئله کار کردی و تونستی حلش کنی!) انگیزه درونی و عزت نفس واقعی را تقویت می کند.

تکنیک های کلیدی:

• تحسین توصیفی: به جای دادن برچسب (پسر خوب)، دقیقاً توصیف کنید که چه چیزی را دیده اید یا چه حسی دارید. مثلاً به جای تو نقاش عالی هستی، بگویید: واو! چقدر رنگ های قشنگی توی این نقاشی استفاده کردی، من عاشق این شدم که چه جزئیاتی رو کشیدی. این رویکرد به کودک کمک می کند تا بفهمد دقیقاً به خاطر چه کاری مورد تحسین قرار گرفته است.
• نقد سازنده: نقد باید بر رفتار قابل تغییر تمرکز کند، نه بر شخصیت کودک. مشکل را توصیف کنید، نه اینکه سرزنش کنید. به جای تو همیشه بی نظمی، بگویید: کتاب ها روی زمین هستن و نمی تونیم رد بشیم. چطور می تونیم این مشکل رو حل کنیم؟ هدف نقد باید کمک به رشد و بهبود باشد، نه آسیب زدن به عزت نفس کودک.

چرا این مهم است؟ تحسین و نقد موثر، پایه های اصلی تقویت عزت نفس واقعی، انگیزه درونی و میل به یادگیری و پیشرفت در کودکان هستند. کودکانی که تحسین توصیفی دریافت می کنند، خود را قادر به یادگیری و بهبود می بینند، حتی زمانی که با چالش مواجه می شوند.

فصل 6: چگونه کودک را از نقشی که در آن محبوس شده رها سازیم

این فصل به بررسی تأثیر مخرب برچسب ها و نقش هایی می پردازد که بزرگسالان ناخواسته بر کودکان تحمیل می کنند (مثلاً تنبل، شلوغ، خجالتی، باهوش ترین). این برچسب ها می توانند به بخشی از هویت کودک تبدیل شوند و او را در چارچوب انتظاراتی خاص محدود کنند. نویسندگان راهکارهایی را برای رهایی کودکان از این نقش های محدودکننده ارائه می دهند.

تکنیک ها:

• بیان دیدگاه های جدید درباره کودک: با کلمات خود، جنبه های مثبت و توانایی های نادیده گرفته شده کودک را برجسته کنید. به او نشان دهید که شما او را فراتر از برچسب هایش می بینید. مثلاً به جای اینکه بگویید تو همیشه دیر می آی، بگویید: من متوجه شدم که امروز خیلی زود آماده شدی و سر وقت به کلاس رسیدی.
• فرصت دادن برای ایفای نقش های جدید: موقعیت هایی را فراهم کنید که کودک بتواند نقش های متفاوتی را تجربه کند و توانایی های جدیدش را به نمایش بگذارد. اگر کودک شما همیشه تنبل نامیده شده، به او یک مسئولیت کوچک و قابل انجام بدهید و موفقیتش را برجسته کنید.
• یادآوری نکات مثبت و توانایی ها: به صورت مداوم نقاط قوت و استعدادهای کودک را به او یادآوری کنید. این کار به او کمک می کند تا تصویری مثبت و جامع از خود داشته باشد.
• انتقال این دیدگاه به دیگران: با دیگران (معلمان، اعضای خانواده، دوستان) در مورد نقاط قوت کودک صحبت کنید. کودکان غالباً حرف هایی که درباره شان گفته می شود را می شنوند و این می تواند به تقویت دیدگاه مثبت نسبت به خودشان کمک کند.

هدف این فصل این است که به کودکان کمک کنیم تا خود را از قالب های از پیش تعیین شده رها کنند و پتانسیل واقعی خود را شکوفا سازند، زیرا هر کودک قابلیت های بی شماری دارد که با برچسب گذاری محدود نمی شوند.

فصل 7: همکاری والدین و معلمان

این فصل بر اهمیت هماهنگی و ارتباط سازنده بین خانه و مدرسه برای رشد همه جانبه کودک تأکید می کند. فابر و مازلیش معتقدند که وقتی والدین و معلمان به عنوان یک تیم عمل می کنند، پیام های مثبت و یکسانی به کودک ارسال می شود که منجر به ثبات و امنیت روانی بیشتر برای او می شود. این همکاری، به کودک اطمینان می دهد که بزرگسالان اطرافش برای حمایت از او متحد هستند.

تکنیک ها برای همکاری مؤثر:

• اشتراک گذاری اطلاعات: والدین باید اطلاعات مربوط به سلامت، خلق وخو، تغییرات خانوادگی و نقاط قوت و ضعف کودک را با معلم به اشتراک بگذارند و متقابلاً معلم نیز باید پیشرفت تحصیلی و رفتاری کودک را به والدین گزارش دهد. این تبادل اطلاعات به درک بهتر نیازهای کودک کمک می کند.
• ملاقات های منظم و هدفمند: علاوه بر جلسات رسمی اولیا و مربیان، ملاقات های کوتاه و هدفمند می تواند برای حل مشکلات خاص یا برنامه ریزی برای حمایت از کودک بسیار مفید باشد. تمرکز باید بر راه حل ها و گام های عملی باشد.
• احترام به نقش یکدیگر: والدین و معلمان باید به تخصص و نقش یکدیگر احترام بگذارند. معلم نباید در امور تربیتی خانه دخالت کند و والدین نیز باید به استقلال و روش های تدریس معلم احترام بگذارند، مگر اینکه مسئله جدی مطرح باشد.
• ارتباط سازنده و بدون قضاوت: در صورت بروز مشکل، ارتباط باید با لحنی حمایتی و بدون سرزنش آغاز شود. هدف مشترک، کمک به کودک است، نه اثبات مقصر بودن کسی.

این همکاری مؤثر، محیطی یکپارچه و حمایتی برای کودک ایجاد می کند که برای یادگیری، رشد و احساس امنیت او حیاتی است.

فصل 8: برآورنده آرزو

آخرین فصل کتاب به یکی از خلاقانه ترین و عمیق ترین تکنیک های ارتباطی می پردازد: قدرت همدلی با آرزوها و تخیلات کودک. آدل فابر و الین مازلیش نشان می دهند که کودکان، به ویژه در سنین پایین تر، اغلب در دنیای تخیلات و آرزوهای خود زندگی می کنند. وقتی بزرگسالان قادر به درک و همراهی با این دنیای درونی نباشند، مقاومت و تعارض افزایش می یابد. همدلی با آرزوهای کودک، حتی اگر غیرممکن به نظر برسند، می تواند به او حس درک شدن و پذیرش بدهد و در نتیجه، همکاری او را افزایش دهد.

تکنیک ها:

• همراهی با کودک در دنیای تخیل او: زمانی که کودک آرزویی غیرممکن یا نامعقول دارد (مثلاً کاش می شد تمام روز آب نبات بخورم! یا می خواستم پرواز کنم!), به جای رد کردن مستقیم آرزویش، با او در دنیای تخیلش همراه شوید. وای، اگه می شد تمام روز آب نبات بخوری، فکر کن چقدر لذت بخش بود! می تونستی یه عالمه آب نبات با طعم های مختلف بخوری!
• بیان آرزوهای کودک به صورت کلامی (حتی اگر غیرممکن باشند): با کلمات خودتان، آرزوی کودک را تأیید و بزرگنمایی کنید. چقدر دوست داشتی اگه می تونستی مثل پرنده ها پرواز کنی و روی ابر ها راه بری! این کار باعث می شود کودک احساس کند که شنیده شده و احساساتش معتبر دانسته شده اند.
• تمایز بین آرزو و واقعیت: پس از همدلی با آرزو، می توانید به آرامی به واقعیت اشاره کنید، اما نه به شکلی که حس بی ارزشی به آرزوی کودک بدهد. آره، واقعاً دوست داشتی که می تونستی پرواز کنی. ولی فعلاً می تونیم با ماشین بریم پارک و تاب بازی کنیم که خیلی شبیه پروازه!

چرا این مهم است؟ این رویکرد به برقراری ارتباط عمیق تر با کودک کمک می کند، زیرا نشان می دهد شما به دنیای درونی او اهمیت می دهید. این حس درک شدن، مقاومت کودک را در برابر واقعیت ها کاهش می دهد و زمینه را برای همکاری او فراهم می آورد. وقتی آرزوها به رسمیت شناخته می شوند، کنار آمدن با محدودیت ها و واقعیت های زندگی برای کودک آسان تر می شود.

وقتی آرزوهای شاگردی را در خیال توصیف می کنیم، کنار آمدن با واقعیت را برایش آسان تر می سازیم.

جمع بندی و نتیجه گیری

کتاب چگونه بگوییم تا بچه ها یاد بگیرند اثر آدل فابر و الین مازلیش، یک راهنمای بی نظیر برای والدین و معلمان است که به دنبال بهبود کیفیت ارتباط با کودکان و تقویت مهارت های تربیتی خود هستند. پیام اصلی این کتاب روشن و قدرتمند است: تغییر در شیوه ارتباطی بزرگسالان، کلید حل بسیاری از مشکلات رفتاری و یادگیری در کودکان است. با درک و به کارگیری اصول مطرح شده در این کتاب، می توانیم محیطی سرشار از احترام، همدلی و توانمندسازی برای کودکانمان فراهم آوریم.

این کتاب تأکید می کند که کودکان، موجوداتی منطقی و دارای احساس هستند که نیاز به دیده شدن، شنیده شدن و درک شدن دارند. با جایگزین کردن سرزنش و تنبیه با مهارت های ارتباطی مؤثر، مانند گوش دادن فعال، بیان احساسات بدون قضاوت، ارائه انتخاب ها و حل مسئله مشارکتی، می توانیم نه تنها همکاری کودکان را جلب کنیم، بلکه زمینه را برای رشد عزت نفس، مسئولیت پذیری و انضباط درونی آن ها فراهم آوریم. آموزه های این کتاب به ما یادآوری می کند که قدرت کلمات و شیوه تعامل ما با کودکان، تأثیر عمیقی بر شکل گیری شخصیت و آینده آن ها دارد. با به کارگیری تکنیک های عملی و کاربردی که در این خلاصه جامع نیز به آن ها اشاره شد، می توانیم شاهد نتایج مثبت و تحولات چشمگیر در روابطمان با کودکان باشیم و آن ها را برای دستیابی به حداکثر پتانسیل خود یاری کنیم. مطالعه کامل این کتاب برای درک عمیق تر و تسلط بیشتر بر این مهارت ها به همه والدین و مربیان توصیه می شود.