هزینه اجرای مهریه در اداره ثبت: راهنمای جامع ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ (مراحل، قوانین جدید و نکات کلیدی)

هزینه اجرای مهریه در اداره ثبت شامل هزینه های اولیه دفتری، نیم عشر دولتی (۵ درصد مهریه وصول شده) که بر عهده زوج است، و هزینه های جانبی مانند کارشناسی و حق الوکاله در صورت نیاز می شود. این مسیر یکی از راه های اصلی مطالبه مهریه در کنار دادگاه است و آگاهی از جزئیات آن برای هر دو طرف اهمیت حیاتی دارد.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد ازدواج، جایگاهی بنیادین در قانون و شرع جمهوری اسلامی ایران دارد. مطالبه و اجرای این حق، اغلب با پیچیدگی های قانونی و دغدغه های مالی همراه است. در نظام حقوقی ایران، دو مسیر اصلی برای پیگیری مهریه پیش بینی شده است: یکی از طریق مراجع قضایی (دادگاه های خانواده) و دیگری از طریق اداره ثبت اسناد و املاک کشور. هر یک از این روش ها، فرآیند، مزایا، معایب و البته هزینه های خاص خود را دارند که شناخت دقیق آن ها برای تصمیم گیری آگاهانه ضروری است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و به روز، به بررسی تمامی جوانب مربوط به هزینه اجرای مهریه در اداره ثبت می پردازد و با در نظر گرفتن آخرین قوانین و بخشنامه های سال های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، کاربران را برای مواجهه صحیح با این فرآیند حقوقی پیچیده توانمند می سازد.

۱. مسیر مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت: چرا و چگونه؟

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد، یکی از روش های قانونی است که به دلیل ویژگی های خاص خود، می تواند برای برخی زوجات انتخاب مناسبی باشد. در این بخش، به تعریف اجراییه ثبتی مهریه، مزایای این شیوه و پیش نیازهای آن خواهیم پرداخت.

۱.۱. تعریف اجراییه ثبتی مهریه

اجراییه ثبتی مهریه به سندی رسمی اطلاق می شود که بر اساس سند ازدواج (نکاحیه) صادر می گردد. سند ازدواج به موجب قانون، یک سند رسمی و لازم الاجرا محسوب می شود. به این معنا که تعهدات مندرج در آن، از جمله پرداخت مهریه، بدون نیاز به طرح دعوای حقوقی و صدور حکم دادگاه، قابلیت اجرا از طریق مراجع ثبتی را دارد. هنگامی که زوجه یا وکیل قانونی او درخواست مطالبه مهریه را به دفترخانه ثبت کننده ازدواج ارائه می دهد، سردفتر بر اساس مفاد سند ازدواج، برگ اجراییه را صادر و به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک ارسال می کند. این اجراییه، به زوج ابلاغ شده و مبنای شروع عملیات اجرایی برای وصول مهریه خواهد بود.

۱.۲. مزایای اجرای مهریه از طریق ثبت

انتخاب مسیر ثبتی برای مطالبه مهریه، مزایای متعددی دارد که آن را از مسیر قضایی متمایز می کند:

• سرعت عمل بیشتر: در صورتی که زوج دارای اموال قابل شناسایی و توقیف باشد، فرآیند اجرای مهریه از طریق ثبت می تواند به مراتب سریع تر از دادگاه به نتیجه برسد. عدم نیاز به رسیدگی قضایی طولانی مدت، از جمله دلایل این سرعت است.
• عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی سنگین در ابتدا: برخلاف دادگاه که زوجه باید در ابتدای کار هزینه دادرسی را بر اساس ارزش مهریه (۳.۵ درصد) پرداخت کند، در اداره ثبت، هزینه های اولیه دفتری بسیار کمتر است. نیم عشر دولتی (۵ درصد) نیز پس از وصول مهریه یا توقیف اموال از زوج دریافت می شود.
• امکان ممنوع الخروجی فوری زوج: یکی از ابزارهای قدرتمند اداره ثبت، امکان صدور دستور ممنوع الخروجی برای زوج، بلافاصله پس از درخواست زوجه و تشکیل پرونده اجرایی است. این امر می تواند اهرمی مؤثر برای ترغیب زوج به پرداخت مهریه باشد.
• مسئولیت پرداخت حق الاجرا بر عهده زوج: نیم عشر دولتی یا حق الاجرا که اصلی ترین هزینه در این روش است، بر عهده محکوم علیه (زوج) خواهد بود. این موضوع فشار مالی اولیه را از روی زوجه برمی دارد.
• امکان توقیف سریع اموال: در صورت معرفی اموال از سوی زوجه، اداره ثبت می تواند به سرعت دستور توقیف آن ها را صادر کند که از نقل و انتقال احتمالی اموال توسط زوج جلوگیری می نماید.

۱.۳. پیش نیازها: ثبت نام در سامانه ثنا

همانند بسیاری از فرآیندهای حقوقی و قضایی نوین، برای شروع مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت نیز، زوجه (و در صورت وجود، وکیل او) ملزم به ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (سامانه ثنا) است. تمامی ابلاغیه ها و مکاتبات مربوط به پرونده اجرایی، از طریق این سامانه انجام می پذیرد. عدم ثبت نام در ثنا می تواند موجب اطاله دادرسی یا از دست رفتن مهلت های قانونی گردد.

۲. هزینه های اجرای مهریه در اداره ثبت: تفکیک و جزئیات

یکی از مهمترین دغدغه های افراد در فرآیند مطالبه مهریه، آگاهی از هزینه های مترتب بر آن است. در مسیر اجرای مهریه از طریق اداره ثبت، چندین نوع هزینه وجود دارد که شناخت دقیق آن ها برای برنامه ریزی مالی و حقوقی ضروری است. این هزینه ها عمدتاً بر عهده زوج است، اما در برخی مراحل، زوجه ممکن است ملزم به پرداخت پیش پرداخت یا هزینه هایی باشد که متعاقباً از زوج قابل وصول است.

۲.۱. هزینه های اولیه و دفتری

در گام نخست، پیش از شروع عملیات اجرایی، زوجه با برخی هزینه های اولیه مواجه خواهد شد:

• هزینه درخواست صدور اجراییه در دفترخانه: این مبلغ معمولاً ثابت و اندک است و برای تنظیم و ثبت درخواست صدور اجراییه در دفترخانه ازدواج اخذ می گردد.
• هزینه تشکیل پرونده و خدمات اداری در اداره ثبت: پس از ارسال اجراییه از دفترخانه به اداره ثبت، پرونده ای برای آن تشکیل می شود. این مرحله نیز شامل هزینه های جزئی اداری و پستی برای ارسال ابلاغیه ها و مکاتبات است.
• هزینه های مربوط به ابلاغ اوراق اجراییه: ابلاغ قانونی اجراییه به زوج، مستلزم پرداخت هزینه های پستی یا الکترونیکی است که جزء هزینه های اولیه محسوب می شود.

۲.۲. نیم عشر دولتی (حق الاجرا): قلب هزینه های ثبتی

نیم عشر دولتی، اصلی ترین و بیشترین هزینه در فرآیند اجرای مهریه از طریق اداره ثبت است. این هزینه، ماهیتی قانونی داشته و نقش مهمی در پوشش هزینه های دولتی مربوط به فرآیند اجرا دارد.

• تعریف: نیم عشر دولتی، معادل ۵ درصد (یک بیستم) از مبلغ مهریه مورد مطالبه یا مبلغی است که در نهایت وصول می شود. این مبلغ به عنوان «حق الاجرا» شناخته می شود.
• زمان و نحوه پرداخت: برخلاف هزینه دادرسی در دادگاه که ابتدا از خواهان اخذ می گردد، نیم عشر دولتی در اداره ثبت، پس از توقیف اموال، برگزاری مزایده، یا وصول نهایی مهریه و توسط واحد اجرای ثبت از محکوم علیه (زوج) وصول می شود. به بیان دیگر، زوجه در ابتدای کار نیازی به پرداخت این مبلغ ندارد و این هزینه در پایان کار از اموال توقیف شده یا مبلغی که زوج پرداخت می کند، کسر می گردد.
• مسئولیت پرداخت: مسئولیت پرداخت نیم عشر دولتی به صراحت بر عهده زوج (محکوم علیه اجراییه) است. این یکی از مزایای مهم مسیر ثبتی برای زوجه محسوب می شود.
• شرایط معافیت زوج: در برخی موارد، زوج می تواند از پرداخت نیم عشر دولتی معاف شود:
  • در صورتی که زوج ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، مهریه را به طور کامل پرداخت کند یا با زوجه به توافق قطعی برسد و آن را اجرایی نماید.
  • در صورتی که زوجه، مهریه خود را به طور کلی یا جزئی ببخشد و از ادامه عملیات اجرایی انصراف دهد.
• نحوه محاسبه: برای محاسبه نیم عشر دولتی، ابتدا مهریه (اعم از سکه، مال غیرنقدی مانند ملک یا وجه نقد) باید به ارزش ریالی روز تبدیل شود. این تبدیل بر اساس شاخص بانک مرکزی (برای سکه) یا نظر کارشناس رسمی دادگستری (برای اموال غیرنقدی) صورت می گیرد. سپس ۵ درصد از این ارزش ریالی به عنوان نیم عشر دولتی محاسبه می شود.

۲.۳. سایر هزینه های قابل مطالبه از زوج (پس از وصول مهریه)

علاوه بر نیم عشر دولتی، هزینه های دیگری نیز ممکن است در طول فرآیند اجرایی ایجاد شود که در صورت موفقیت زوجه در وصول مهریه، از زوج قابل مطالبه است:

• هزینه کارشناسی: در مواردی که اموال توقیف شده نیاز به ارزیابی و قیمت گذاری دارند (مانند ملک، خودرو، طلا)، کارشناس رسمی دادگستری تعیین می شود. هزینه کارشناسی ابتدا توسط زوجه پرداخت می گردد، اما پس از وصول مهریه، جزء خسارات اجرایی محسوب شده و از زوج قابل دریافت است.
• هزینه انتشار آگهی: در صورتی که اموال توقیف شده نیاز به مزایده و فروش عمومی داشته باشند (مانند مزایده املاک)، هزینه های مربوط به انتشار آگهی مزایده در روزنامه های کثیرالانتشار نیز جزء هزینه های اجرایی محسوب شده و در نهایت از زوج قابل مطالبه است.
• حق الوکاله وکیل: اگر زوجه برای پیگیری پرونده خود از وکیل استفاده کند و در نهایت موفق به وصول مهریه گردد، حق الوکاله وکیل (بر اساس تعرفه های قانونی و قرارداد منعقد شده) نیز می تواند به عنوان بخشی از خسارات وارده از زوج مطالبه و وصول شود.

۲.۴. جدول خلاصه هزینه های اجرای مهریه در ثبت

جدول زیر خلاصه ای از هزینه های اصلی در فرآیند اجرای مهریه از طریق اداره ثبت را ارائه می دهد:

نوع هزینه	میزان	مسئول پرداخت	زمان پرداخت	توضیحات
هزینه درخواست صدور اجراییه	مبلغی ثابت و اندک (متغیر)	زوجه (ابتدا)	ابتدای درخواست در دفترخانه	برای تشکیل پرونده و خدمات اداری اولیه
نیم عشر دولتی (حق الاجرا)	۵ درصد از مبلغ مهریه وصول شده	زوج (در نهایت)	پس از وصول مهریه یا توقیف اموال	در صورت پرداخت مهریه ظرف ۱۰ روز توسط زوج، یا بخشش مهریه، این هزینه اخذ نمی شود.
هزینه کارشناسی	بر اساس تعرفه کارشناسان رسمی دادگستری	زوجه (ابتدا) / زوج (در نهایت)	در زمان ارزیابی اموال	برای ارزیابی و قیمت گذاری اموال توقیف شده؛ از زوج قابل وصول است.
هزینه انتشار آگهی مزایده	بر اساس تعرفه روزنامه ها	زوجه (ابتدا) / زوج (در نهایت)	در صورت نیاز به مزایده	در صورت فروش اموال از طریق مزایده؛ از زوج قابل وصول است.
حق الوکاله وکیل	بر اساس تعرفه قانونی و قرارداد	زوجه (ابتدا) / زوج (در نهایت)	طبق توافق	در صورت موفقیت در پرونده، از زوج قابل مطالبه است.

۳. مراحل گام به گام اجرای مهریه از طریق اداره ثبت

اجرای مهریه از طریق اداره ثبت، یک فرآیند حقوقی منظم است که شامل چند مرحله اصلی می شود. آگاهی از این مراحل، به زوجه کمک می کند تا با دیدی روشن تر و برنامه ریزی دقیق تر، حق قانونی خود را پیگیری نماید.

۳.۱. مراجعه به دفترخانه ثبت کننده ازدواج

نخستین گام برای مطالبه مهریه از طریق ثبت، مراجعه به دفترخانه ای است که سند ازدواج در آن به ثبت رسیده است. این مرحله شامل موارد زیر می شود:

• ارائه مدارک: زوجه باید با در دست داشتن اصل سند ازدواج (نکاحیه)، شناسنامه و کارت ملی خود به دفترخانه مراجعه کند. در صورت مفقود شدن اصل سند، رونوشت رسمی آن از دفترخانه قابل دریافت است.
• تنظیم درخواست صدور اجراییه: زوجه می تواند درخواست صدور اجراییه برای کل مهریه یا بخشی از آن را ارائه دهد. این درخواست به صورت کتبی تنظیم شده و اطلاعات مربوط به مهریه و طرفین در آن درج می گردد.
• نقش سردفتر و ارسال اجراییه: سردفتر پس از احراز هویت و صلاحیت زوجه، درخواست را بررسی و در صورت انطباق با مقررات، برگ اجراییه را امضا کرده و آن را به همراه سایر مدارک لازم به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج یا محل وقوع عقد ارسال می نماید. سردفتر همچنین موظف است این موضوع را از طریق پست سفارشی به آخرین آدرس ثبت شده زوج ابلاغ کند.

۳.۲. تشکیل پرونده در اداره اجرای ثبت

پس از ارسال اجراییه به اداره ثبت، پرونده ای برای پیگیری آن تشکیل می شود:

• ابلاغ اجراییه به زوج: اداره اجرای ثبت، اجراییه صادر شده را به زوج ابلاغ می کند. از تاریخ ابلاغ، زوج ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه اقدام کند، با زوجه مصالحه نماید یا ترتیبی برای پرداخت دین خود ارائه دهد. در صورت عدم اقدام در این مهلت، عملیات اجرایی ادامه می یابد و زوج مسئول پرداخت نیم عشر دولتی خواهد بود.
• نقش زوجه در معرفی اموال: در این مرحله، شناسایی و معرفی اموال زوج توسط زوجه از اهمیت بالایی برخوردار است. هرچه زوجه اطلاعات دقیق تری از اموال منقول و غیرمنقول زوج (مانند حساب های بانکی، خودرو، ملک، سهام، حقوق و مزایا) داشته باشد، فرآیند توقیف و وصول مهریه سریع تر پیش خواهد رفت.
• درخواست استعلامات سه گانه: در صورتی که زوجه از اموال زوج اطلاع کافی نداشته باشد، می تواند از اداره اجرای ثبت درخواست کند تا استعلامات سه گانه را از مراجع ذیل به عمل آورد:
  • بانک مرکزی: برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی آن ها.
  • اداره راهنمایی و رانندگی (راهور): برای شناسایی و توقیف خودروهای متعلق به زوج.
  • اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی املاک و مستغلات ثبت شده به نام زوج.

  این استعلامات کمک شایانی به شناسایی و توقیف اموال می کند.

۳.۳. توقیف و عملیات اجرایی

پس از شناسایی اموال، مرحله توقیف و اجرای عملیات اجرایی آغاز می شود:

• صدور دستور توقیف اموال: با معرفی یا شناسایی اموال زوج، اداره اجرای ثبت دستور توقیف آن ها را صادر می کند. در این مرحله، باید به مفهوم «مستثنیات دین» توجه داشت؛ اموالی که برای ادامه زندگی متعارف زوج ضروری هستند (مانند مسکن مورد نیاز، ابزار کار، نفقه معوقه)، از توقیف مستثنی خواهند بود.
• ارزیابی اموال توقیف شده: اموال توقیف شده، توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی و قیمت گذاری می شوند تا ارزش روز آن ها مشخص گردد. هزینه کارشناسی در ابتدا بر عهده زوجه است و پس از وصول مهریه قابل دریافت از زوج خواهد بود.
• مراحل مزایده و فروش اموال: در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، اموال توقیف شده (به جز مستثنیات دین) از طریق مزایده عمومی به فروش می رسند و مبلغ حاصل از فروش، پس از کسر هزینه های اجرایی و نیم عشر دولتی، به زوجه جهت وصول مهریه پرداخت می شود.
• چگونگی توقیف حقوق کارمندان و حساب های بانکی: در صورت کارمند بودن زوج، زوجه می تواند درخواست توقیف حقوق وی را به اداره ثبت ارائه دهد. یک سوم از حقوق (در صورت داشتن همسر و فرزند) و یک چهارم (در صورت عدم داشتن همسر و فرزند) قابل توقیف است. همچنین، موجودی حساب های بانکی زوج نیز تا سقف مهریه قابل توقیف می باشد.

۳.۴. پایان عملیات اجرایی

فرآیند اجرای مهریه با یکی از نتایج زیر به پایان می رسد:

• وصول کامل مهریه: در این حالت، زوجه مهریه خود را به طور کامل از طریق پرداخت نقدی توسط زوج یا فروش اموال توقیف شده دریافت می کند.
• صدور گواهی عدم امکان وصول: اگر پس از طی مراحل قانونی و انجام استعلامات و تحقیقات، هیچ مالی از زوج برای توقیف شناسایی نشود، یا اموال موجود جزء مستثنیات دین باشند، اداره اجرای ثبت گواهی عدم امکان وصول مهریه را صادر می کند. با دریافت این گواهی، زوجه می تواند برای مطالبه مهریه به دادگاه مراجعه کند. این گواهی به عنوان پیش شرط طرح دعوا در دادگاه عمل می کند و مسیر قانونی را برای زوجه به سوی مراجع قضایی هموار می سازد.

۴. قانون جدید مطالبه مهریه (به ویژه در سال های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴) و تاثیر آن بر رویه ثبت

قوانین مربوط به مهریه و نحوه مطالبه آن، در طول سالیان اخیر و به ویژه در سال های اخیر دستخوش تغییراتی بوده است. این تغییرات، تأثیر مستقیمی بر رویه اجرای مهریه از طریق اداره ثبت داشته و آگاهی از آن ها برای ذینفعان ضروری است.

۴.۱. لغو بخشنامه ارجاع اجباری به ثبت (قانون برنامه هفتم توسعه)

یکی از مهمترین تغییرات در رویه مطالبه مهریه، لغو بخشنامه ارجاع اجباری به ثبت در سال ۱۴۰۳ است. تا پیش از این، بخشنامه ای وجود داشت که زوجه را مکلف می ساخت برای مطالبه مهریه، ابتدا به اداره ثبت مراجعه کند و در صورت عدم موفقیت در وصول مهریه از این طریق، با دریافت گواهی عدم امکان وصول، به دادگاه مراجعه نماید.

این بخشنامه که هدف آن کاهش حجم پرونده های ورودی به دادگاه ها بود، در عمل با مشکلاتی مواجه شد. از جمله اینکه بسیاری از زوجین فاقد اموال ثبت شده بودند و زوجه تنها مجبور به طی کردن یک مسیر بی حاصل و صرف زمان و انرژی بود. در نهایت، با تصویب قانون برنامه هفتم توسعه و طی فرآیندی که در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ نهایی شد، این بخشنامه لغو گردید و رویه سابق بازگشت.

تاثیر لغو بخشنامه: در حال حاضر، زوجه اختیار دارد که از همان ابتدا، مسیر مطالبه مهریه را از طریق دادگاه یا اداره ثبت انتخاب کند. این موضوع اهمیت انتخاب آگاهانه مسیر را دوچندان می کند؛ زیرا هر دو مسیر مزایا و معایب خاص خود را دارند. اگر زوج دارای اموال ثبت شده و قابل توقیف باشد، مسیر ثبت همچنان می تواند سریع تر و کم هزینه تر باشد. اما اگر اطلاعاتی از اموال زوج در دست نیست یا احتمال فرار از دین وجود دارد، مراجعه مستقیم به دادگاه ممکن است انتخاب بهتری باشد.

۴.۲. بخشنامه قوه قضاییه در خصوص زندان مهریه (مصوب ۱۳۹۷)

در سال ۱۳۹۷، با توجه به افزایش نامتعارف قیمت سکه و ناتوانی برخی زوجین در پرداخت مهریه، بخشنامه ای از سوی رئیس قوه قضاییه صادر شد. هدف اصلی این بخشنامه، جلوگیری از زندانی شدن بی رویه محکومان مهریه به دلیل نوسانات اقتصادی و افزایش ناگهانی ارزش سکه بود.

توضیح هدف بخشنامه: این بخشنامه به دادگاه ها تکلیف کرد که به درخواست های تعدیل اقساط مهریه از سوی زوج، به صورت خارج از نوبت و بدون تعیین وقت رسیدگی کنند. به این ترتیب، دادگاه ها موظف شدند مهلت های پرداخت سکه را متناسب با وضعیت مالی واقعی زوج (محکوم علیه) افزایش دهند تا از معرفی آن ها به زندان جلوگیری شود. این بخشنامه عمدتاً بر پرونده هایی تأثیر می گذارد که به دادگاه ارجاع شده اند و رأی به پرداخت اقساطی مهریه صادر شده است. در مسیر ثبتی، هرچند مستقیماً به موضوع زندان نمی پردازد، اما امکان توقیف اموال و ممنوع الخروجی، فشار مضاعفی بر زوج وارد می کند که ممکن است او را به سمت توافق یا پرداخت سوق دهد.

۴.۳. وضعیت مهریه عندالاستطاعه در اداره ثبت

مهریه می تواند به دو صورت «عندالمطالبه» یا «عندالاستطاعه» تعیین شود. در مهریه عندالمطالبه، زوجه هر زمان که بخواهد می تواند آن را مطالبه کند و زوج مکلف به پرداخت است. اما در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه مشروط به توانایی مالی زوج است.

امکان یا عدم امکان وصول: از طریق اداره ثبت، مطالبه مهریه عندالاستطاعه دشوارتر است. زیرا اساس کار اداره ثبت، توقیف اموال موجود و ملموس است. در مهریه عندالاستطاعه، بار اثبات استطاعت مالی زوج بر عهده زوجه است که این امر عموماً در دادگاه ها و از طریق ارائه ادله و مدارک مالی انجام می شود. اگرچه در مسیر ثبتی نیز امکان استعلام اموال وجود دارد، اما اثبات استطاعت فراتر از شناسایی صرف اموال است و به بررسی دقیق درآمد و هزینه های زوج نیاز دارد که این مهم در صلاحیت دادگاه است. بنابراین، برای مهریه عندالاستطاعه، مسیر دادگاه عموماً کارآمدتر و منطقی تر به نظر می رسد، مگر آنکه زوجه از وجود اموال مشخص و قابل توقیف که دال بر استطاعت است، اطمینان داشته باشد.

۵. نکات مهم و کاربردی در اجرای مهریه از طریق ثبت

اجرای مهریه از طریق اداره ثبت، هرچند مسیری نسبتاً کارآمد است، اما شامل ظرایف و نکاتی است که عدم توجه به آن ها می تواند به اطاله فرآیند یا عدم موفقیت منجر شود. در ادامه به برخی از مهمترین این نکات می پردازیم:

• نقش حیاتی وکیل متخصص: پیچیدگی های حقوقی، بوروکراسی اداری و نیاز به آگاهی از آخرین بخشنامه ها و رویه های قضایی، اهمیت حضور یک وکیل متخصص خانواده را دوچندان می کند. وکیل می تواند با تسلط بر قوانین و رویه ها، فرآیند را تسریع کرده، از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید، بهترین راهکار را برای شناسایی و توقیف اموال ارائه دهد و در نهایت بهینه سازی نتایج را به ارمغان آورد.
• لیست کامل مدارک مورد نیاز: زوجه باید از همان ابتدا مدارک لازم را به دقت آماده کند. این مدارک شامل اصل سند ازدواج (یا رونوشت رسمی آن)، شناسنامه، کارت ملی، و در صورت لزوم، وکالتنامه وکیل است. ناقص بودن مدارک می تواند شروع فرآیند را به تأخیر بیندازد.
• مفهوم و مصادیق مستثنیات دین: این مفهوم حقوقی بسیار مهم است.

  مستثنیات دین اموالی هستند که علی رغم بدهکاری فرد، قانوناً از توقیف و فروش برای پرداخت بدهی مستثنی شده اند تا حداقل های زندگی بدهکار تامین شود.

  مصادیق آن شامل مسکن متعارف و در حد شأن، ابزار و لوازم ضروری کار، اثاثیه منزل مورد نیاز، و مقداری از حقوق و مزایا می شود. شناسایی دقیق مستثنیات دین از هدر رفتن وقت و انرژی برای توقیف اموالی که قابل توقیف نیستند، جلوگیری می کند. برای مثال، خودرویی که تنها وسیله امرار معاش زوج باشد، ممکن است جزء مستثنیات دین محسوب شود.

• چگونگی انصراف از اجرای مهریه در ثبت و عواقب آن: زوجه می تواند در هر مرحله از عملیات اجرایی، از مطالبه مهریه خود انصراف دهد. این انصراف می تواند به صورت کلی یا جزئی باشد. در صورت انصراف کامل و پیش از وصول مهریه یا توقیف اموال به مرحله مزایده، زوج از پرداخت نیم عشر دولتی معاف می شود. اما اگر زوجه پس از توقیف اموال و پیش از مزایده انصراف دهد، ممکن است ملزم به پرداخت نیم درصد از مبلغ توقیف شده به عنوان حق الاجرای نیم بها شود.
• عدم شمول مرور زمان بر اجراییه های ثبتی: یکی از مزایای مهم اجرای مهریه از طریق ثبت، این است که برخلاف برخی دعاوی در دادگاه ها، اجراییه های ثبتی مهریه مشمول مرور زمان نمی شوند. به این معنی که حق مطالبه مهریه از طریق ثبت، با گذشت زمان از بین نمی رود.
• اقدام در صورت فوت زوج: در صورت فوت زوج، زوجه می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جا مانده) او مطالبه کند. در این صورت، ابتدا باید گواهی حصر وراثت تهیه شود و سپس با معرفی ورثه و اموال متوفی، فرآیند اجرای مهریه از طریق ثبت یا دادگاه پیگیری گردد.
• چالش های شناسایی اموال در ثبت و لزوم جمع آوری اطلاعات: اگر زوجه هیچ اطلاعاتی از اموال زوج نداشته باشد، گرچه اداره ثبت استعلامات سه گانه را انجام می دهد، اما این استعلامات همیشه منجر به شناسایی همه اموال نمی شود (مثلاً اموال ثبت نشده یا حساب های بانکی در موسسات خاص). بنابراین، زوجه باید تلاش کند تا قبل از شروع فرآیند، اطلاعات حداقلی از اموال و دارایی های زوج را جمع آوری کند تا مسیر اجرایی را هموارتر سازد.

۶. مقایسه اجمالی هزینه و فرآیند اجرای مهریه در ثبت و دادگاه

انتخاب مسیر صحیح برای مطالبه مهریه (اداره ثبت یا دادگاه) تأثیر بسزایی بر هزینه ها، زمان و پیچیدگی فرآیند دارد. در ادامه به مقایسه اجمالی این دو روش می پردازیم تا ذینفعان بتوانند تصمیم بهتری اتخاذ کنند.

• تفاوت در هزینه های اولیه و زمان پرداخت:
  • اداره ثبت: هزینه های اولیه دفتری بسیار اندک است. نیم عشر دولتی (۵ درصد مهریه وصول شده) در پایان کار و از زوج دریافت می شود. این امر فشار مالی اولیه را از دوش زوجه برمی دارد.
  • دادگاه: زوجه باید در ابتدای طرح دعوا، هزینه دادرسی را بر اساس ارزش ریالی مهریه پرداخت کند. این هزینه برای مهریه های تا ۲۰۰ میلیون ریال ۲.۵ درصد و برای مازاد آن ۳.۵ درصد بهای خواسته است. این مبلغ می تواند قابل توجه باشد و بار مالی اولیه بیشتری برای زوجه دارد، هرچند پس از پیروزی در دعوا، می تواند آن را از زوج مطالبه کند.
• تفاوت در سرعت و میزان پیچیدگی فرآیند:
  • اداره ثبت: در صورتی که زوج اموال مشخص و قابل توقیف داشته باشد، مسیر ثبت بسیار سریع تر است. فرآیند آن اداری بوده و نیاز به دادرسی و صدور حکم قضایی ندارد. ممنوع الخروجی سریع و توقیف فوری اموال از مزایای سرعت این روش است.
  • دادگاه: فرآیند دادرسی در دادگاه شامل تقدیم دادخواست، تشکیل جلسه، دفاعیات طرفین، صدور رأی بدوی، امکان تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی است که می تواند طولانی و پیچیده باشد. در صورت عدم شناسایی اموال، پس از صدور حکم قطعی، نوبت به اجرای احکام دادگستری می رسد.
• نقش درخواست اعسار در هر دو روش:
  • اعسار در ثبت: زوج می تواند پس از ابلاغ اجراییه ثبتی، ظرف ۱۰ روز درخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه تقدیم کند. دادگاه به این درخواست رسیدگی می کند و در صورت اثبات اعسار، حکم به تقسیط مهریه صادر می شود.
  • اعسار در دادگاه: پس از صدور حکم قطعی پرداخت مهریه توسط دادگاه، زوج می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کند. دادگاه با بررسی وضعیت مالی زوج، حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد کرد. در هر دو روش، زوجه نیز می تواند در صورت عدم توانایی پرداخت هزینه های دادرسی در دادگاه (در صورت مراجعه مستقیم)، دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را ارائه دهد.

۷. سوالات متداول

آیا می توان مهریه را همزمان از طریق اداره ثبت و دادگاه مطالبه کرد؟

خیر، زوجه نمی تواند تمام مهریه خود را به طور همزمان از هر دو مرجع (ثبت و دادگاه) مطالبه کند. اما امکان مطالبه بخشی از مهریه از طریق ثبت و بخش دیگر از طریق دادگاه وجود دارد، مشروط بر اینکه تکرار دین واحد نباشد و هر بخش به صورت مجزا پیگیری شود.

اگر زوج هیچ مالی نداشته باشد، هزینه اجراییه ثبت چه می شود؟

اگر زوج هیچ مالی برای توقیف نداشته باشد و از طریق اداره ثبت امکان وصول مهریه فراهم نشود، زوجه با دریافت گواهی عدم امکان وصول از ثبت، می تواند به دادگاه مراجعه کند. در این صورت، هزینه های اولیه دفتری پرداخت شده توسط زوجه از بین می رود و نیم عشر دولتی نیز چون مهریه وصول نشده، اخذ نخواهد شد.

چه مدت طول می کشد تا مهریه از طریق ثبت به اجرا گذاشته شود؟

مدت زمان اجرای مهریه از طریق ثبت بسته به شناسایی و معرفی اموال توسط زوجه، پیچیدگی اموال (مثلاً ملک یا سهام) و حجم کاری اداره ثبت، متغیر است. در حالت ایده آل و با وجود اموال مشخص، این فرآیند می تواند از چند هفته تا چند ماه به طول انجامد.

آیا زن می تواند از پرداخت هزینه های اولیه اجرای مهریه در ثبت معاف شود؟

خیر، هزینه های اولیه دفتری و اداری (مانند هزینه صدور اجراییه و تشکیل پرونده) باید توسط زوجه در ابتدا پرداخت شود. اما نیم عشر دولتی بر عهده زوج است و در صورت عدم توانایی مالی در پرداخت هزینه دادرسی در دادگاه، زوجه می تواند درخواست اعسار دهد.

آیا می توان خودرویی که وسیله امرار معاش زوج است را توقیف کرد؟

خودرویی که به صورت متعارف وسیله امرار معاش زوج باشد (مانند تاکسی یا وسیله حمل بار)، معمولاً جزو مستثنیات دین محسوب می شود و امکان توقیف آن برای مهریه وجود ندارد. تشخیص نهایی این امر بر عهده مرجع قضایی یا اجرای ثبت است.

عواقب عدم پرداخت مهریه پس از ابلاغ اجراییه ثبتی چیست؟

در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج ظرف ۱۰ روز از ابلاغ اجراییه، عواقب متعددی به دنبال دارد. از جمله این عواقب می توان به توقیف اموال (منقول و غیرمنقول)، ممنوع الخروجی، و کسر از حقوق (در صورت کارمند بودن) اشاره کرد.

تفاوت نیم عشر دولتی با هزینه دادرسی مهریه چیست؟

نیم عشر دولتی (۵ درصد) هزینه ای است که در فرآیند اجرای مهریه از طریق اداره ثبت از زوج (محکوم علیه) وصول می شود و به عنوان حق الاجرا شناخته می شود. اما هزینه دادرسی مهریه (۲.۵ یا ۳.۵ درصد) مبلغی است که در صورت مطالبه مهریه از طریق دادگاه، زوجه (خواهان) در ابتدای طرح دعوا به حساب دادگستری واریز می کند.

اگر دفترخانه ازدواج تغییر مکان داده یا سردفتر فوت کرده باشد، چطور اقدام کنیم؟

در چنین مواردی، می توان به کانون سردفتران و دفتریاران مراجعه کرد تا اطلاعات مربوط به محل جدید دفترخانه یا دفترخانه جایگزین را دریافت نمود. سپس از آن دفترخانه جدید یا جایگزین می توان درخواست صدور اجراییه را مطرح کرد.

آیا مهریه غیر از سکه (مثلاً ملک) هم از طریق ثبت قابل اجراست؟

بله، مهریه هر چه باشد (سکه، مال غیرنقدی مانند ملک، یا وجه نقد)، در صورتی که در سند ازدواج به صورت رسمی قید شده باشد، از طریق اداره ثبت قابل اجراست. در مورد اموال غیرنقدی، ابتدا کارشناسی رسمی برای تعیین ارزش آن صورت می گیرد.

نتیجه گیری

اجرای مهریه در اداره ثبت، ابزاری قدرتمند و کارآمد برای زوجه در جهت احقاق حق قانونی خود است. شناخت دقیق هزینه ها، مراحل اجرایی و آگاهی از آخرین قوانین و بخشنامه ها، از جمله لغو بخشنامه ارجاع اجباری به ثبت در سال ۱۴۰۳، برای هر دو طرف دعوا حیاتی است. مسیر ثبت با مزایایی چون سرعت عمل بالا در صورت شناسایی اموال و عدم نیاز به پرداخت هزینه های سنگین اولیه توسط زوجه، می تواند انتخابی مطلوب باشد. با این حال، ماهیت حقوقی این فرآیند، لزوم دقت در جمع آوری مدارک و شناسایی اموال، و همچنین پیچیدگی های مرتبط با مستثنیات دین، اهمیت مشاوره با وکیل متخصص خانواده را آشکار می سازد. بهره گیری از دانش یک وکیل مجرب می تواند مسیر را هموارتر کرده، از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری نماید و بهترین نتیجه ممکن را برای مطالبه مهریه رقم بزند.